تورکان در جغرافیای افغانستان
+
تورک‌ها در جغرافیای افغانستان ۹۰۰۰ سال قبل از میلاد و یک‌هزار سال بعد از اسلام حکومت کرده‌اند!

۱- تمدن تورک آنااو (۹۰۰۰ سال قبل از میلاد الی ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد): محل ظهور تمدن تورک ‌آنااو در مناطقی از تورکمنستان و خراسان بود که در آن فاصله‌ی زمانی دامنه‌ی حاکمیت آنها تا افغانستان نیز می‌رسید.
۲- ساکا (سده‌ی هشتم قبل از میلاد الی سده‌ی دوم بعد از میلاد): تورکان ساکا که مناطق وسیعی از تورکستان، شمال دریای سیاه، مناطق وسیعی از ایران و هندوستان، اوراسیا و اروپای شرقی را تحت حاکمیت خود داشته‌اند در افغانستان نیز حاکم بوده و از ساکنان و صاحبان قدیمی افغانستان به‌شمار می‌روند.
۳- اشکانیان/ پارت‌ها ‌(۲۴۷ قبل از میلاد الی ۲۲۴ بعد از میلاد): اشکانیان در اصل از طایفه‌ی داهه ساکاها بوده در افغانستان نیز حاکم بوده‌اند.
۴- امپراتوری کوشان (۱۰ میلادی الی ۳۵۰ میلادی): کوشانی‌ها از تورک‌های هون بودند، در سده‌ی دوم قبل از میلاد به افغانستان آمده و مدت مدیدی در افغانستان حکومت کردند که بُت‌های بامیان ثبوت بر مدعای ماست، همچنان کانشکا کبیر بزرگترین امپراتور تورک‌های کوشانی زمستان را در پشاور و تابستان را در بگرام سپری می‌کرد.
۵- قیزیل هونلار و یا هون‌های سرخ (قرن چهارم میلادی)
۶- آق‌هونلار و یا هون‌های سفید (بین سالهای ۳۷۰ الی ۴۵۰ میلادی)
۷- کیدارا هون‌ها (از سال ۴۲۰ الی ۵۰۰ میلادی)
۸- ائفتالیت‌ها (۴۵۰ الی ۶۲۰ میلادی): ائفتالیت‌ها هم که از بقایای تورک‌های کوشانی بودند، مدت مدیدی بر افغانستان حکومت کردند که تپه‌ی تاریخی بالا حصار کابل آثار به‌جا مانده از ایشان است.
۹- گؤک‌تورک (۵۵۲ الی ۷۴۴ میلادی)
۱۰- کابل‌شاهان که تورک‌های تخاری بودند، ۲۹۰ سال در افغانستان و بالاخص در کابل حکومت کردند. مورخین عرب می‌نویسند که در برابر عرب‌ها در تمام نقاط افغانستان در زمان ظهور اسلام فقط تورک‌ها بودند که شمشیر می‌زدند که دیوار کوه آسمائی آثار به‌جا مانده از آنهاست.
۱۱- سیمجوریان‌ (قرن ۹ میلادی)
۱۲- قاراتکینی‌ها (قرن ۹ میلادی)
۱۳- غزنوی‌ها (از قرن دهم الی دوازدهم میلادی): از تورک‌های قارلوق بودند و تقریبا ۲۱۲ سال بر افغانستان حکومت کردند.
۱۴- سلجوقی‌ها (در قرن یازدهم و دوازدهم میلادی): از تورکان اوغوز بودند و بعد از غزنوی‌ها ۱۴۷ سال در افغانستان‌ حکومت نمودند.
۱۵- خوارزمشاهیان (قرون یازدهم الی سیزدهم میلادی): خوارزمشاهیان نیز تورک بودند و به مدت ۷۵ سال در افغانستان حکومت کردند.
۱۶- غوریان (سده‌ی یازدهم و دوازدهم میلادی): غوریان که تورک بودند به مدت ۹۵ سال در افغانستان حکومت کردند.
۱۷- تورکان چنگیزی: بمدت ۱۲۰ سال در افغانستان حکومت کردند.
۱۸- ایلخانی‌ها که از نسل تورک بودند ۴۵ سال در افغانستان حکومت کردند.
۱۹- تیموری‌ها هم که از نسل تورک بودند به مدت ۱۳۵ سال در افغانستان حکومت کردند و پایتخت‌شان در ولایت هرات بود.
۲۰- بابوری‌ها که تورک بودند ۳۳۲ سال در هندوستان و بیشتر از ۲۵۰ سال در افغانستان حکومت کردند و باغ بابور یادگار آنهاست.
۲۱- غلجاییه: از تورکان خلج بودند.
۲۲- آفشاریان به رهبری نادرشاه آفشار به مدت ۱۲ سال در افغانستان حکومت کردند. بعد از شهادت (قتل) نادرشاه آفشار قدرت سیاسی تورک‌ها در افغانستان تضعیف شد و پشتون‌ها به قدرت رسیدند.
برخی از نسل بجامانده از این امپراتوری‌ها بنابر عوامل مختلف، زبان مادری-ملی خود «تورکی» را از دست داده‌اند و اکنون نمی‌توانند به زبان تورکی صحبت کنند که اکنون به هر زبان که صحبت می‌کنند بنام همان قوم یاد می‌شوند.
حال شورای انسجام تورک‌تباران دری‌زبان افغانستان می‌خواهد آن عده از تورک‌ها را که به زبان دری یا زبان‌های دیگر صحبت می‌کنند به هویت اصلی‌شان «تورک» برگرداند و زبان تورکی را حفظ و گسترش دهد. تعداد کسانی که در اصل تورک هستند و به زبان دری سخن می‌گویند به شش میلیون نفر می‌رسد. تورک‌های افغانستان نیز در مجموع نیمی از جمعیت افغانستان را تشکیل می‌دهند.
+
دکتر عظیم خنجانی، رئیس شورای انسجام تورک‌تباران دری‌زبان افغانستان
بازبینی و تصحیح ترمینولوژی از تورک‌ائلی'یه دوغرو