تبادل نظر : معنای چند لغت معمول ترکی خراسانی

چهارشنبه 22 مهر 1394 ، 00:03:58 یازار : روح پرور.

سلاملار. یورولمیه یینگز. تات دیلینده یازیم بوتون دیلداشلاریم دؤشونسیلار.

چند تا کلمه ترکی اصطلاح رایج در بین ترکان خراسان را عرض می کنم. در خواست دارم در قالب یک متن به نمایش بگذارید تا دوستان ترک اعم از تورکمن٬ قزاق   ٬آذربایجان٬ قشقایی٬ خوراسانی و ... معنی کلمه و در صورت امکان توضیحات لازم را بفرمایند...

قاخئنج : (ghakhénj).....

شالتاخ : (shaltakh).....

پیشیک بزه ماق : (pişik bezekagh)

ایدیش : (idiş) ....

سئرت : (sert)....

لوطفا بؤ سوزلوگ لارین تات دیلینده معنیسینی یازین. اللریز آغریماسون

فارس دیلینده تورک سؤزلری و اوْنلارین گؤستریجیلری

یازینین آدی: فارس دیلینده تورک سؤزلری و اوْنلارین گؤستریجیلری

یازان: حسن اومود اوغلو

موختلیف طایفا آدلاری ایله یئر کوره‌سینین بیر چوخ حیصّه‌سینه حؤکمرانلیق ائله‌ین تورکلر دونیانین ان قدیم میللتلریندن بیریدیر. آلتای‌لاردان باشلانمیش شومالدا بوزلو دنیزه قدر، جنوبدا ایسه هندوستانا قدر،‌ غرب‌دن ایسه بالکانا قدر یاییلمیش تورک ائتنوْسلاری دونیا مدنیتینه ان بؤیوک تأثیر بوراخمیش.

تورکلر بو گونکو ایران اؤلکه‌ سینین ان قدیم ساکینلریندن دیرلر. بوتون دونیا دیللرینده اولان سؤز خزینه‌لریمیز بونا ان دوزگون اؤرنک اولا بیلر. هله مادلار ایرانا گلمه‌میش بورادا تورکلر باشقا ـ باشقا ائتنوس آدلیقلاری آلتیندا یاشاییردیلار.

ترافیک نام‌های ترکی در کتاب نزهه الانام فی تاریخ الاسلام

نویسنده : دکترحسین فیض الهی وحید

نه تنها هر گوشه و کنار و مرکز و غیر مرکزی از سرزمین های خلافت اسلامی اعم از عباسی، مملوکی و عثمانی در تحت اداره این امیران و حاکمان و سلطانان و پادشاهان ترک بود بلکه دولت ها و امپراطوریهایی در خارج از حوضه خلافت اسلامی از قبیل امپراتوری بابریان در هند و امپراتوری قره‌خانان در چین و دولت ترک بلغار در روسیه و امپراطوری خزر در حوضه دریای خزر و دهها دولت در اقصا نقاط آسیا و اروپا و افریقا تشکیل و موجب حوادث تاریخی شده اند.

گلین " شاکا، شوخلوق و شوخی " یئرینه تورکچه " هه نک " و " شلاله و شقایق " یئرینه تورکچه " شارشاری و قیزلار گولو " دئیه لیم و یازالیم.

ایسترخی نین شارشارسی (شیروان)

بومادران و نسترن گولو
بومادران  (Achillea millefolium) : بویما دَرَن ◄ بیلدیگیز کیمی تورکجه ده، "دَرمَک" نئچه آنلامدا ایشلَنَر. بیرینجی اُوتی یئردن قوپاردیپ ئوزمک- ایکینجی یارانین چیرکین دَرمک- ئوچونجی ناخوشلوغون دَریلمگی دئییلَر. منجه قدیم، بویما بیرجور ناخوشلوقوموش کی بو اُوت اُو ناخوشلوقی آرادان آپاریرمیش. بویما درن گولو : بوتون بدنده کی یئل آرادان آپارار. سانجیاخئییردیر.

یازار : روح پرور قوچان

جستاری در اصطلاحات و کلمات اصیل ترکان خراسان

نمونه موردی تحقیق : خراسان رضوی. شهرستان قوچان. بخش قوچان عتیق، روستاهای نوروزی، کلوخی، محب سراج، گؤگجه (گوجه) ینگی قلعه، یزدان آباد.

 بحمدلله کلمات و اصطلاحات ترکی مربوط به حوزه های کشاورزی، دامداری و باغداری از ورود کلمات بیگانه و فرآیند ناپسند آسیمیلاسیون مصون مانده است.

دلیل اینجانب برای مصون ماندن اصطلاحات و کلمات مربوط به کشاورزی، دامداری، باغداری و ..، این است که به عنون مثال جوی باغ. یک جوبه بین دو تا پشته قرار می گیرد. به آن قسمت از جوبه که رو به آفتاب باشد گؤنئی و به آن قسمت که برخلاف این جهت باشد قوزئی به معنای شمالی گفته می شود. سمت شرقی، دوغی یا گؤن چیخر (طلوع آفتاب) و به سمت غربی باتی یا گؤن باتر (غروب آفتاب) گفته می شود... گؤنئی، قوزئی، گؤن چیخه ر، گؤن باته ر. 

برخی کلمات ترکی مستعمل در فارسی

آتابای : شخص بزرگ و مالدار و نام یکی از طوایف بزرگ ترکمن که در حدود اترک بسر می برند.

آداش : ( آتاش ) : همنام -هم اسم - دو تن که یک نام داشته باشند هر کدام نسبت به دیگری آداش خوانده می شود .

آغل : جائی در کوه یا خانه که برای جا دادن گوسفند در شب درست می کنند - لانه مرغ خانگی - در فارسی بضم غین تلفظ می کنند .

آق سقال : ( آق سقل ) : ریش سفید - بزرگتر و سر دسته .

آقشام : غروب - هنگام غروب - شامگاه و شیپوری که هنگام غروب در سرباز خانه میزنند .

آلاچق : ( آلاچیق ) : نوعی از خیمه - خانه چوبی و سایبانی که در باغ یا صحرا درست می کنند .

دلی (دیوانه، پهلوان، بی باک، سر به هوا، شجاع و طغیانگر)

چندی پیش سایت آقای عبدالله شهبازی را بررسی می کردم که به عکس و مطلبی در مورد دَلی داغی که فارس ها آن را کوه دلو می خوانند برخوردم. آقای شهبازی پیشتر در کتاب ایل ناشناخته این کلمه را احتمالا تورکی خوانده بودند و کوه دلی سال ها بل قرن هاست که گذرگاه طایفه های مختلف قاشقایی بوده است.

در خراسان مرحوم حاجی قربان سلیمانی بخشی بزرک خراسان در وصف قهرمانی های " ججو خان " بجای " بینالود "، کلمه " دلوه داغی " را بکار می برد و " دلوه " ممکن است " دالوا " و یا "ده لی" باشد و برای مثال " دالوا داغی " و یا " ده لی داغ " و مانند " یامان داغی ".

در زبان تورکی کلمه دلی به معنای : دیوانه، پهلوان، بی باک، سر به هوا، شجاع و طغیانگر و ... آمده است. در بررسی مکان های جغرافیایی در حوزه قاشقایی به رودخانه خشک شهر شیراز که آن را دلی چای می نامند نیز برخوردیم که وجه تسمیه آن بخاطر طغیانگر بودن آن است.

 

قسمت های مختلف خوشه انگور در زبان ترکی

در زبان مادریمان تورکی خوراسانی هر قسمت از خوشه انگور یک نام (بالداق، جئلینگه، تئلیسکه و بیجه) دارد. پس از خشک شدن بالداق، جئلینگه، تئلیسکه و بیجه به بیجه های انگور کشمشی " کیشمیش " و به بیچه های دیگر انگورها " تئیفی " گفته می شود و به آشغال های کشمش" چؤپ " می گویند."

خوشا (Xoşa) : در اصل قوشا (Qoşa) است و معنای قوشا (Qoşa)، بیرلیکده (با هم)، جفت، همراه، درکنار هم می باشد.

ریشه نام آذربایجان بصورت زیر است

آذ (آس)

ار(جوانمرد)

بای (بزرگ)

جان(گان :یکی از پسوندهای مکان ترکی)

بطور کلی به معنی محل زندگی آذ (آس) جوانمرد و بزرگ

بیر اوشاق سؤزلویونده روسجا آلینتی لار

یازار : محمد اردم

 

سون دؤنم‌ده دیلیمیز اوزرینه چالیشمالار آرتدیغی اوچون سؤزلوک یازیمی و یاییمی ساحه‌سینده ده یئنی حرکت‌لر گؤرونور. اوشاق ادبیاتی، اوشاق سؤزلوکچولویو و اوشاق‌لار اوچون علمی کیتابلارین نه قدر اؤنملی اولدوغو و دیلیمیزین بو ساحه ده‌کی یوخسوللوغو آچیق بیر گرچک‌دیر. یایینلانان  اثرلرین ده ایلک آددیم لار اولدوغو اوچون – بوتون زحمتلره رغمن-خطالی اولمالاری سون درجه طبیعی دیر. آنجاق بونلار اَلَشدیرمک و تنقید اَله‎یین دن  گئچیرمه لریله، قصورسوز و قالارغی اولابیلیرلر. اله آلدیغیم سؤزلوک "منیم اینگیلیسجه-تورکجه شکیللی سؤزلوگوم" آدیلا یایینلانمیش دیر[1].

ائتیولوژی کلمه آذریایجان

داش به معنی سنگ است. اما وقتی به آخر اسم می پیوندد نقش پسوندی پیدا می کند و معنی اش عوض می شود . 

پسوند داش وقتی به آخر اسم اضافه می شود کلمه جدیدی را می سازند که معنای متفاوتی می دهد ، این پسوند اغلب نشانه شراکت یا ارتباط میان دو چیز (که اسم بیانگر آن است) می باشد. 

به واژه های مرکب زیر دقت کنید:

    یول(راه)+داش = یولداش (yoldaş) به معنی همراه

    آد(نام) +داش = آدداش= آداش به معنی همنام

    سر(راز) +داش = سرداش (sırdaş) به معنی همراز

مولا علی دن سوروشوللار:

واجیب ندی و لاب واجیب ندی؟

یاخین ندی و لاب یاخین ندی؟

شگفت ندی و لاب شگفت ندی؟

چتین ندی و لاب چتین ندی؟