خوراسان تورکچه سینده چالیشمالار 

یازار : پروفسور دوکتور سلطان تولو

چئورن : اسماعیل سالاریان  

خوراسان تورکچه سینده چالیشمالار ایلک دفعه ده پروفسور دورفر باشچی لیغیندا 1969 جو ایلده بیر آراشدیرما گزیسی باشلادی، بونو 1973 جو ایلده یئنی بیر آراشدیرما گزیسی تعقیب ائتدی. بو سفرلرین نتیجه سیتده، ضبط کاست لری توپلامالار اساسیندا، ایلکین، دورفرین خوراسان تورکچه سی آدلی مقاله سی یاینلاندی. بوندان سونرا، ف.بوزقورد، فازسی و سایر، سلطان تولونون خوراسان تورکچه سی نین آغیزلاری اوستونده دوکتور پایان نامه سی یایلدی. 1972 جی ایلده گئدن آراشدیرما گزیسی نده بیر چوخ فولکلوریک ماتریال توپلاندی. بونلار آراسیندا کلات، اسفراین اصلی کرم حکایه سی توپلاندی. ان ماراقلی و اوزون حکایه لردن بیری ده قوچاندان توپلانان شاه اسماعیل متنی دیر.

 

ان اٶنملی ایشلردن بیری، دورفر هسچه نین حاضیرلادیغی، سون آراشدیرما گزی سینده گٶرونن سئچمه قیدلرینده کی سٶز لیست لری، قیسا قیرامر لیست لری و بیر پارا خوراسان تورکچه سی (1993) آدلی اثر دیر. بوردا " خوراسان تورکلری نین تاریخی و ادبیاتی " اوستونده گئنیش بیر معلومات تاپاراق.

 

دورفرین اداره ائتدیگی آراشدیرما گزی لرینده توپلانمیش اولان خوراسان تورک لرنین فولکلور متن لری، باخیندا یاینلانمیش اولان خوراسان دان تورکچه فولکلور متن لری آدلی اثزده آرادا سونولموش دور. متن لرین بوتونو فولکلوریک باخیمیندن ده یئرلندیریلمه سی هله آراشدیرلماغا آچیلمیش دیر. بوردا ماتریلارین کٶچورولمه سی و نشراولونماسی چالیشیلمیش دیر. متن لرده عمومیتله ایران نمونه لری، آنادولو نمونه لری، و یئرلی تورک نمونه لری (بلکه ده بیر بولومو اسکی اوغوز نمونه لری) گٶرولمکده دیر.

 

و.هسج، چالیشماسینئ و ایوانوو 1920 جی ایللرده ایران لهجه لری اوستونده گٶردویو آراشدیرمالار، منوچهر زاده، فرهادی و شالچی نین چالیشمالاری و قوچانین ایران لهجه لری و گوتتینگن ایران آراشدیرما گزیلری یایینلانمیش متنلر اساسیندا حاضیرلانمیش دیر.

بوردا هسج، اٶزللیکله دوغو فارسجانین خوراسان تورکچه سی نین آغیزلاری اوستونده اولان عمومی تاثیرینه باخیب و گٶردوکلرینی ضبط ائتمیش دیر. بو قاریشیلاشدیرما دوغو فارسجانین خوراسان تورکچه سینه فونتیک باخیمدان نه قدر تاثیر ائتدیگینه اٶنملی بیر تانق دیر. اٶنک، یووارلاق سسین دوزلشمه سی داها – کلاسیک فارسجانین داوامی اولان دوغو فارس لهجه لرینده گٶرونمکده دیر.

 

روسیه ده، ای.آ. پوچلوسکیگی نین خوراسان تورکچه سی و بجنورد آغیزینین تانیتما ایکی یازیسی وار. بو یازیلاردا بجنورد آغیزینین بیر دیل کیمی! گٶسته ریلمه سی دقتی چکمکده دیر.

 

گوتینگن ده باشلایان بو چالیشمالاردان آیری اولاراق، ایراندا خوراسان تورکچه سی و فولکلورونا قارشی بیر ماراق اویانمیش دیر. بونا ایلکین " قلم اوجو " آدلی درگینی نمونه گٶستربیلریک. درگی، 1981 حی ایلده آنجاق ایکی ساییحالیندا یاییملاندی و سیاسی سبب لردن اٶترو باشقا سایی لاری چیخمادی. درگی، خوراسان تورکلریندن ، بام- صفی آبادلی محمد توحیدی کیمی اٶز یئرلی آغیزینا گٶره نشره حاضیرلامیش و دوزنلمیش دیر.

خوراسان تورکچه سی نین ایراندا تانیدلماسینا امه یی کئچن لردن بیری ده دوکتور جواد هیئت دیر. دوکتور جواد هیئت " تاریخچه زبان و لهجه های تورکی "، " تورک دیل لری و لهجه لری تاریخی" آدلی ایشینده، ایراندا ایلک دفعه علمی اولاراق خوراسان تورکچه سی نی تانیتماغا، آغیزلارینی بولوملرینه و دیل اٶزللیکلری نی گٶسترمه یه چالیشدی. هیئت داها اول بو موضوعدا، بعضی فولکلور اٶرنکلری ایله بیرلیکده " تورکی خوراسانی " آدلی مقاله سینده " وارلیق " ژورنالیندا تانیتمیشدی.

 

داها سونرا ایراندا، سید علی میرنیانین " ایلات و طوایف درگز " آدلی اثری یاینلانمیش دیر. میرنیا بو اثرینده درگزین کٶچری خالقلاری و طایفه لارینین دیلی، لهجه سی، گئییم – بزلکلری، فرهنگی، یازیلی و شفاهی ادبیاتی و سایرحاقیتدا بیر چوخ فولکلور نمونه نی و معلوماتی تقدیم ائتمکده دیر.

 

بوندان باشقا، آذربایجان تورکو اولان اسماعیل نعمتی پایدار اٶز چالیشمالاری ایله توپلادیغی و یئنی ایشلرینی ده خاطیرلاماق گرک دیر.

1980 جی ایللریتده سونرا، اٶزللیکه پهلوی رژیمیندن سونرا خوراسان تورکلرینده میللی بیر حرکتلنمه گوروشمکده یدی بونو بیر " قلم گوجو " درگی سینده یازیلاریندا خوراسان تورکچه سی ایله مشهددن پخش اولان رادیو یایینلاریندان آنلاییریق. 1988 جی ایلده شخصا من ده بو حرکتلی لیه شاهد اولدوم. بو دوروم زمانلا بیر آز ضعیف گٶرونسه ده، سونوجدا بو حرکتلی لیین انترنت صحفیه لرینده ده عکس اولوندوغونو گٶرمکدیک

خوراسان تورکچه سیندن فولکلور اٶرنک لری ایلک دفعه بو چالیشمالار بولویلا اورتایا قویولدو.

 

تورکیه ده خوراسان تورکچه سی ایله باغلی چالیشمالار تکجه بیزیم طرفیمیزدن اجرا ائدیلمه یه داوام ائدمکده دیر. سون اولاراق 2005 جی ایلین اوگوست آییندا خوراسان بٶلکه سینه بیر آراشدیرما گزینتی تشکیل ائدیلدی. بو گزینتیده گٶرونن توپلامالار خوراسان تورکچه سی نین لغتی پروژه میزده حال حاضیر ده ده یرلندیرمه کده دیر.