مقاله یازان  : دکتر یوسف متولی حقیقی.

قایناق : نشریه اترک ٬ویژه نامه قوچان شناسی۲ صفحه ۱۶۲.

مقام گرایلی : مقام گرایلی در اسفراین به زارنجی٬ در قوچان به گرایلی و در ترکمن صحرا به کج فلک مشهور است و در بین ترک ها٬ کردها و ترکمن های شمال خراسان با اندک تفاوتی نواخته می شود.

عنوان این آهنگ منسوب به ترک های گرایلی است که در آستانه ی یورش مغولان به مناطقی از قوچان کوچیده بودند. به احتمال زیاد زمینه های پیدایی این آهنگ با سنت های اجتماعی ترکان گرایلی ساکن در قوچان در پیوند است. خوانده شدن کلام این مقام به زبان ترکی نیز می تواند تا اندازه ای موید این فرضیه باشد.

فلسفه ی پیدایی این مقام نیز با روایت های عامیانه در هم آمیخته و جنبه ی داستانی به خود گرفته است. بر مبنای یکی از این روایت های عامیانه که محمد یگانه هنرمند برجسته ی قوچانی آن را حکایت کرده است.

داستان شکل گیری این مقام در صدها سال پیش به یکی از این سنت های اجتماعی مردمان این خطه بازگشت می کند. مطابق این سنت و رسوم کهن مردمان قوچان، وقتی جوانی زمان دامادیش فرا می رسیده می بایستی برای اثبات شحاعت خود٬ صبح روز مراسم دامادی به تنهایی برای شکار به کوه یا جنگل می رفته و تا غروب صیدی با خود می آورده است. در یکی از این مراسم٬ داماد صبح روز موعود با بدرقه اهالی روستا که با ساز و آواز نیز همراه بود عازم شکار شد. او در طول روز موفق به صید شکار نشد و از آنجا که دست خالی برگشتن را ننگ می دانست تصمیم گرفت که شب را به امید یافتن شکار در جنگل بماند. از قضا شب هنگام با پلنگی گرسنه روبرو شد و در نبردی سخت بر پلنگ پبروز شد.

سپس حیوان را کشته و پوست او را کند و برای فرار از سرمای شب آن را به دور خود پیچید و در خواب فرو رفت‌. از سوی دیگر با فرارسیدن شب٬ اقوام داماد از تأخیر او نگران شدند و مشعل به دست به سمت کوه و جنگل حرکت کردند. آنها پس از ساعت ها جستجو از دور پلنگی را مشاهده کردند که در کناری صیدی خونین به خواب رفته است. آنها تصور کردند که پلنگ داماد را کشته و بعد از خوردن قسمت هایی از بدن او- طبق عادات پلنگ ها- در کنار بقایای پیکر داماد به خواب رفته است. لذا با خشم تمام پلنگ موصوف را تیرباران کردند ولی وقتی نزدیک تر شدند پی به عمق فاجعه یعنی قتل داماد شجاع بردند. این داستان غم انگیز زمینه یاز پیدایی این مقام شد که به مقام گرایلی یا گریه لیلی معروف است.

مقام گرایلی مشخصه بارز فرهنگی ترکان جهان است. خراسان٬ ترکمن٬ قشقایی٬ آذربایجان و .... بنده مقاله آقای دکتر متولی حقیقی در مورد مقام گرایلی را بدون یک کلمه کم و اضافه نوشتم. باید عرض کنم از اختلاط نژادی ترکان سکا با بومیان منطقه نژاد اشکانی بوجود آمد. آثار کشف شده از شمال خراسان تمدن سومر و آذربایجان کاملا شبیه هم می باشد. (منبع : جغرافیای تاریخی شهر شیروان. استاد محمد اسماعیل مقیمی. )

حاضیر لایان : آلتین قوچانلی

..........

توضیح نویسنده وبلاگ :

و اما یک روایت تخصصی تر از مقام گرایلی : مقام گرایلی، این مقام که از مقام های اصلی و به اصطلاح شاه مقام است، بسیار مورد توجه بخشی ها و نوازندگان دوتار است، این مقام در خلال داستان آن زمان میاید که قرار است صحنه ایی سوزناک و غمناک به تصویر کشیده شود، مثلا آنگاه که کرم درآتش سوخته می شود و محبوبش فریاد به سر می دهد. (داستانِ کرم و اصلی) و یا آنگاه که عاشقی در فراق معشوقش شاهد کشته شدن یک بولبول است و در فراق گریه سر می دهد (زهره و طاهر)، در کلّ این مقام تصویرگر یک عزاداریست و مرثیه (داغی) است. مقام، با فضایی آرام آغاز می شود، دارای یک ترجیع بند مشخص است که پس از اوج های مقام همان ترجیع بند تکرار می شود. نت پایه دو ( دست باز) است و فرودها بر نت " ر " (بمل) صورت می گیرد. و نقطه اوج ملودی نت " سل  " است که معمولا آواز گرایلی هم در این نت خوانده می شود. ریتم اصلی ۸/۵ است که بسیار متغیر است و با وزن شعر مطاقبت دارد، حاج قربان سلیمانی این مقام را نیمه کلام می گفت. در قوچان گرایلی به برگردان گرایلی ختم می شود، که حالت ریتمیک تر و مشخص تری دارد. در پایان ویزگی های مقام گرایلی را همراه با شعری از خسته قاسم در لینک زیر مطالعه فرامایید :اینجا

دانلود مفام گرایلی : نوازنده حسام حبیبی : اینجا