ریشه ترکی برخی کلمات فارسی

 حسن اومود اوغلو

ـ کلمات فارسی که با پسوند «آق»، «آغ»، «آک»، «اوْک» ختم می­شوند. مثال: اتاق، سراغ، الک، یدک، چابک و سایر...

2 ـ کلمات فارسی که با پسوند «مَه // مِه» ختم می­ شوند. مثال: دکمه // تکمه (دوگمه // دوکمه) ،(تؤکمه // توْکمه)، قیمه (قیمَه // قیمِه)، سرمه (سوْرمه // سوْرمِه)، چکمه، دلمه، چاتمه، قاتمه، چنباتمه و ... (با استثناء کلمات عرب دخیل در فارسی).

3ـ کلمات فارسی که با پسوند «اوق»، «اوْق»، «ایق»، «اوْک» ختم می­ شوند. مثال: قرق، اَغروق، ایلیق، بلوک، چابک // چابوک و...

4ـ کلمات فارسی که با پسوند «چی»، «چی» ختم می­ شوند. مثال: سورچی، قورچی، یورتچی، ارابه‌چی، قهوه‌چی، یازیچی و ...

5ـ کلمات فارسی که با پسوند «لیق»، «لیق»، «لوق» ختم می­شوند. مثال: بوزلوق، قارلیق، باشلوق، اتالیق، باشلیغ

6ـ کلمات فارسی که با پسوند «لاق»، «لاخ» ختم می­ شوند. مثال: ییلاق، قشلاق، باتلاق. پسوند «لاخ» از قدیمی­ترین پسوندهای ترکی است که در زبان فارسی داخل گشته و در ساختار لغات بسیاری کاربرد دارد. مثال: سنگلاخ، رودلاخ، نشیب­لاخ، سولاخ // سوراخ، دیولاخ و ....

7ـ کلمات فارسی که با پسوند «ماق»، «مق»، ختم می­شوند. مثلاً: چخماق، قیماق، تخماق و ...

8ـ کلمات فارسی که با پسوند «آر»، «اَر» ختم می­شوند. مثال: قاتار (قطار)، چاپار، آچار، چپر، دچار و ...

9 ـ کلمات فارسی که با پسوند « اِر»، «اوْر» ختم می­شوند. مثال: قاطر، چادر، بهادر و ...

10ـ کلمات فارسی که با پسوند «اوْل»، «آول» ختم می­شوند. مثلاً: قراووْل، یساول، قرقاول و..

11ـ کلمات فارسی که با پسوند «داش»، «تاش» ختم می­شوند. مثلاً: داداش، آداش، سرداش، کونولتاش، یکتاش و...

12ـ کلمات فارسی که با پسوند «غَه // غِه»، «قَه // قِه»، «کَه // کِه»، «گَه // گِه» ختم می­شوند. مثال: داروغه، یرقه(یورقَه//یورقِه)، اُلکه (اوْلکه)، الکا (اوْلکا)، جلگه (جوْلگه // جولگه) و...

13ـ کلمات فارسی که با پسوند «قی»، «قو»، «غو» ختم می­شوند. مثال: قرقی (قئرقی)، برقو (بورغو)، یرغو (یوْرغو) و ... سؤزلر.

14ـ کلمات و افعالی که در ساختار آنها حروف«ق» و «چ» باشد، تماماً منشأ ترکی دارند. مثال: قاچاق، قیچی، قاچ، قارچ، چاقو

15ـ کلمات و افعالی که در ساختار آنها حروف «ک» و «چ» باشد، منشأ ترکی دارند. مثال: کوچ، کوچه، کوچک، چکول، چاک، چابک، کچل و ...

16ـ کلمات و افعالی که در ساختار آنها حروف «ق»، «د»، «‌ت» باشد. مثال: قاتر، قاتوق، قره‌قات، قوروت، آنقوت، قتار// قطار و ...

17ـ کلمات فارسی که در ساختار آنها «انگ» و «نگ» باشد و یا کلماتی که با این پسوندها ختم شوند. مثال: سرنگ (سورماق)، النگو (النگ، ال در زبان ترکی به معنی دست)، فشنگ، تفنگ، سنگر، زرنگ ، قشنگ ،اوزنگ (افسار) و .. [ به استثناء کلمات دخیل سنسکریت و هندی)

18ـ کلماتی با حرف «ی» شروع می­ شوند منشأ ترکی دارند. مثال: یام، یامچی، یونجه، یالغ، یال، یله، یان // یون [(در ترکی به معنی اسب است) این کلمه در فارسی به شکل «نریون» و «مادیون» // «مادیان» و با افزودن علامات جنسیّت «نر» و «ماده» // ماد به اشکال فوق در زبان فارسی وارد گشته ­اند]. در بعضی از موارد به اوّل این کلمات پروتئز «پ» علاوه می­ شود مثال: «پیاله»، «پیام» و..

لازم به ذکر است در بعضی از موارد حرف «ی» کلمات ترکی با حروف«چ» و «ج» عوض می­ شوند. مثال : یلقه به شکل جلقه // جلیقه، «یرمه» به شکل «چرم»، «یادو» به شکل «جادو»، یده (سنگ مشهور) به شکل «جده» و .....

19ـ کلمات و افعالی که در ساختار آنها حروف «ق» و «ز» باشد ترکی می ­باشند: قاز، قوزک، قوزه، قزوین، قوز (این واژه به شکل گوژ در زبان فارسی وارد شده است).

20ـ کلماتی که در ساخترشان حروف «ت»، «پ» باشد ترکی هستند. مثال: تپش، تپیدن، تپه، توپال

21- کلماتی که در ساختارشان حروف «چ»، «پ» باشد منشأ ترکی دارند. مثال: چاپار، چپاول، چپر، چاپ و....

22ـ کلماتی که در ساختارشان حروف «چ» و «غ» // «ج» و «غ» باشد منشأ ترکی دارند. مثال: بوغچا // بقچه، غنچه،‌ چاغ، چوغول // چغلی، جیغ،

23-کلمات فارسی که با پسوند «مان» (مان در زبان ترکی پسوند شدت است). مثلا : آرمان ،سازمان، آسمان (بسیار آس = بسار آویزان) و...