«حاجی بکتاش ولی» ( Ḥājī Baktāš Wālī] در انگلیسی= Hajji Bektash Wali)، (در زبان ترکی استانبولی= Hacı Bektaş Veli) )، فیلسوفی انسان گرا و عارفی مسلمان، از ترکان خراسان، که تقریبا در سال های 1209- 1271 در آناتولی (ترکیه‌ی کنونی) زندگی می کرده است.

خاستگاه :

حاجی بکتاش اصالتا اهل نیشابور در خراسان ایران است. وی، فیلسوفی بود که به زن ارزش می ‌نهاد، موقعیت اجتماعی زنان را محترم ‌می‌شمرد و  آنها را برای کسب تحصیلات تشویق می‌کرد. تفکر وی بر اساس منطق، دانش، عشق، احترام و برابری بود. بنا به ترجمه ى نثرى و شعرى مقالات وى که اصل آن عربى است، شیخى بالغ و جا اُفتاده بوده است.

کتاب مقالات حاجی بکتاش نیشابوری به زبان ترکان خراسان :

مقالات، ارزشمندترین چیزی است که بکتاش نیشابوری از خود بر جای گذاشته، وی مقالات خود را با زبانی ساده و بسیط در چهل مبحث و با درونمایه‌های شریعت، معرفت، حکایت‎ها و حقیقت بیان نموده است. روایات مندرج در منابع کهن بکتاشی، از جمله مناقب حاجی بکتاش، درباره‌ی زندگی حاجی بکتاش، مشابه افسانه‌ هایی است که  درباره‌ی سایر عرفای سده‌ی هفتم هجری رواج دارد و او را بیشتر به عنوان یک چهره‌ی اسطوره‎ای دارای کرامات خارق‌العاده جلوه‌ گر می‌سازد، به رغم این افسانه‌ها، مدارکی در دست است که وجود شخصیتی واقعی به نام حاجی بکتاش را به اثبات می ‌رساند. وی فردی متمول و معروف در منطقه‌ی محل سکونتش بوده و روستایی به نام او شهرت داشته است.

نمونه ای از اشعار منسوب به "حاجی بکتاش ولی خراسانی" :

ایسسیلیک اوددادیر، ساجدا دئییلدیر

 İssilik oddadır, sacda deyildir

درویشلیک خیرقه ده، تاجدا دئیلدیر

 Dərvişlik xirqədə, tacda deyildir

هر نه آختاریرسان، اینساندا آرا!

 Hər nə axtarırsan, insanda ara

 
قودوس´دا، مککه´ده، حاج´دا دئییلدیر!!

 Qudus’da, Məkkə’də, Hac’da deyildir

 

آرامگاه حاجی بکتاش ولی نیشابوری :

در آناتولی (ترکیه‌‌ی کنونی) ناحیه‌ای است که در زمان ‌های قدیم به نام کاپادوکیا [CAPPADOCIA] شناخته می‌شد، این ناحیه استان‌های آکسارای، نوشهیر، نیغده ، قیصری، و کرشهیر کشور ترکیه را دربر می‌گیرد. کاپادوکیا به دلیل موقعیتش یکی از مناطق بسیار مهم و استراتژیک بوده است. مسیرهای تجاری مهم شامل جاده معروف ابریشم از شرق و غرب و شمال و جنوب آن عبور می‌کردند. این منطقه به دلیل این ترافیک سنگین، شبکه‌ای پیچیده ازعوامل موثر تاریخی و فرهنگی بوده است. کاپادوکیا محل برخورد اعتقادات و فلسفه های متفاوت بود که یکدیگر را تحت تاثیر قرار می داد. در قرن چهاردهم، عارف مسلمان، حاجی بکتاش ولی، در نوشهیر [Nevşehir] ساکن شد که امروزه حاجی بکتاش نامیده می‌شود. مجتمع حاجی ‌بکتاش، در 45 کیلو متری نوشهیر، قرار دارد، این مجتمع قرن چهاردهمی شامل یک آرامگاه و یک مسجد، خانه‌  مهمان، آشپزخانه، درخت آرزو و محلی برای زاهدان می‌باشد. در روزهای 16 تا 18 آگوست هر سال، فعالیت‌ های بزرگداشت حاجی بکتاشی ولی انجام می شود و جمعیت عظیمی از بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کند.

سماع حاجی بکتاشی‌ها :

هر سال روزهای 16، 17، 18 آگوست، هزاران نفر از مردم ترکیه، بلغارستان، آلبانی و کشورهای بالکان در منطقه‌ی حاجی بکتاش به برگزاری مراسم‌های آئینی و رقص و سماع می‌پردازند.

مجتمع درگاه حاجی بکتاش :

مجتمع درگاه حاجی بکتاش (خانه‌ی پیر) در سال 1964 گشایش یافت. این مجتمع که به شکل موزه نگهداری می‌شود، از سه حیاط تشکیل یافته است:در حیاط اول چشمه‌ای که به سبک چشمه‌های عثمانی ساخته شده است دیده می‌شود. در حیاط دوم حوض مربّع شکلی وجود دارد که در سمت راستش مجسمه شیری به چشم می‌‌خورد. در شرق این حیاط، اتاق‎هایی تعبیه شده که نانوائی و مطبخ درگاه می‌‌باشند. در مطبخ، آلات آشپزخانه و دیگ سیاه  جای دارد. در بخش غرب حیاط دوم، اتاق‌هایی وجود دارد که به آنها «خانه میدان» گفته می‌شود. در ورودی این میدان که روزگاری آئین جم در آن انجام می‌‌گرفت «سنگ میدان» به چشم می‌‌خورد. در اتاق میدان، اجاق، پوست‌ها و تخت چراغ را می‌توان مشاهده کرد. امروز در طبقات بالای خانه میدان، کتابخانه‌ی موزه قرار دارد. در قسمت راست حیاط سوم مزار دده‌بابا، بالیم ‌سلطان و در مقابل آنها مزار حاجی‌بکتاش ولی واقع شده است.

 موزه‎ی باستانشناسی و مردمشناسی حاجی بکتاش :

این موزه یکی دیگر از نهادهایی است که به نام حاجی بکتاش در نوشهیر شکل گرفته است. ساختمان این موزه که در سال 1975 شروع شده بود در سال 1988 به پایان رسید. موزه باستان شناسی و مردم شناسی حاجی بکتاش،دارای سه سالن،دو انبار، یک آزمایشگاه، و یک کتابخانه است. در سالن شماره یک آثاری از عصر برنز و در سالن شماره دو آثاری از عهد یونان باستان جای گرفته است. در بخش مردم شناسی موزه، نمونه هایی از البسه، زینت آلات، آئینه ها، شمشیرها، فرشها و گلیم ها دیده می شود.

لزوم گرامیداشت حاجی بکتاش در ایران:

گرامیداشت این شخصیت بزرگ معنوی و فرهنگی ترک و خدمات بیمانند وی به زبان و ادب ترکی در وطن خویش ایران، از سوی ادبا و فرهنگیان ترک، مراکز و انجمن های ادبی فرهنگی ترکی در سراسر کشور بخصوص ترک های خراسان و مقامات این خطه، (که به تعبیری زایشگاه زبان و فرهنگ و باورهای اعتقادی تمام ترک های ایران، آذربایجان و ترکیه می باشند) بیشک اقدامی گرچه اهمال شده، ولی بسیار مقبول شمرده خواهد شد. بسیار و بجا خواهد بود که هنرمندان و خادمین فرهنگی و ادبی ترک های ایران، بویژه ترک های خراسان و آذربایجان، حتی دولتین ایران و آذربایجان، برای گرامی داشت حاجی بکتاش و یادبود خدمت وی به زبان، ادبیات و فرهنگ ترکی، آذربایجان و ایران، همه ساله مراسم یادبودی برگزار و یا حتی مجتمع-انجمنی در شهر نیشابور بنام وی تاسیس نمایند. برپا ساختن تندیس وی در نیشابور نیز می تواند اندیشیده شود.

منابع:

1-.« شهبازی، عبدالله - طریقت بکتاشی»،

2- « وب‎گاه رایزنی فرهنگی و توریستی سفارت ترکیه در ایران»،

3- « وبگاه موزه های ترکیه : درگاه حاجی بکتاش »،

4- « وبگاه کاپادوکیا ترکیه »،

5- « ویکی پدیا "حاجی بکتاش"»

۶-ابرشهر - داشنامه نیشابور