کتیبه ترکی حرم امام علی (ع) در نجف اشرف سروده شده به سفارش نادر شاه

ایوان نجف یکی از شاهکارهای هنر معماری اسلامی به دستور صدام ملعون و به علت کینه و نفرت او از ایرانیان دستور داده بود تا تمام ابیات ترکی و فارسی ایوان نجف از محل ایوان خارج و به جای آن خشت های طلا نصب گردد. تقریبا دو سالی می شود که به دستور حضرت آیت الله سیستانی کار تعمیر و جایگزینی اشعار شروع و کار آن به ستاد بازسازی عتبات استان خوزستان واگذار شد.

در تصویر زیر که تصویر قبل از بازسازی ایوان محل اشعار ترکی و فارسی را مشخص شده است و در ادامه می توانید اشعار ترکی ایوان را هم مطالعه کنید.

در تصویر بالا از فلش قرمز رنگ سمت راست تا فلش قرمز رنگ سمت چپ کتیبه ای افقی مشهود است، که پس از بازسازی کتیبه ای مزین به اشعار ترکی نصب گردیده است.

این شعر ترکی سروده شده به سفارش نادر شاه٬ با آب طلا و شنگرف نوشته شده و بر سر در ورودی٬ در بالای ایوان حرم حضرت علی (ع) در نجف نصب شده است. سراینده شعر٬ شاعر و ریاضیدان میرزا عبدالرزاق تبریزی جهانشاهی متخلص به نشئه و یا نشاء است که از احفاد سلطان جهانشاه قاراقویونلو٬ برجسته ترین حاکم دولت ترکی- قاراقویونلو می باشد. در باره وی در منابع گوناگون ملاحظات و اطلاعات فراوانی وجود دارد. نسخه هایی چند از دیوان ترکی وی در مراکز مختلف٬ تبریز٬ استانبول٬ تهران و … موجود است.

تاریخ مطلا ساختن روضه متبرکه حضرت علی(ع) که حسب الامر بزبان ترکی گفته شده است. (بویروق اوزره تورکجه سؤیله‌نه‌ن٬ ایدیز علی(ع)نین قوتسال یاتیرینین قیزیلا توتولما ایلایگونو. م.ب) .

توضیح 1- روش نگارش اشعار :  شعرها را با استفاده از منابع مختلف و همراه با الفبای لاتینی ترکی باز نوشتیم. هنگام بازنویسی اشعار ترکی٬ به جز چند مورد اختلاف٬ همان رسم الخط ترکی مصوبه سمینار اورتوگرافی تورکی آذربایجانی است. از جمله این موارد اختلاف اند:

الف- نشان دادن کسره فارسی در ترکیبات صفت و موصوف و یا مضاف و مضاف الیه به صورت "-ی٬ - i ". یعنی در جملات ترکی " تخت خلافت " را به شکل " تخت-ی خلافه‌ت Təxt-i xəlafət " نشان میدهم و نه " تخت-خلافت ".

ب- نشان دادن "و" (o) در شعر به صورت "–و٬ -u". یعنی "تاج و تخت" در متون ترکی را به صورت "تاج-و تخت٬ Tac-u təxt "   نشان میدهم.

پ- و نکته آخر اینکه همه کلمات بیگانه اعم از اروپایی و فارسی و عربی٬ مانوس و یا نامانوس٬ در متون ترکی حتی المقدور به طور یکسان با الفبای فونئتیک نوشته می شوند. یعنی به جای " خدا "٬ " اقبال " و " مهر "٬ به ترتیب " خودا "٬ " ایقبال " و " مئهر " نوشته می شود.

 

اشعار فونتیک نگاری شده اند.

شه-ی جم حیشمه‌ت-ی دارا درایه‌ت، نادیر-ی دؤوران

Şəh-i cəm hişmət-i Dâra dərayet، Nâdir-i dövran

کی تخت-ی دئوله‌ت-ی جمشیده واریثدیر جاهان اوزره

Ki təxt-i dövlət-i Cəmşid’ə vârisdircahan üzrə

بده‌خشان لعل-و عوممان اینجیسین وئرمیش خراجیندا

Bədəxşan lə’l-uUmman incisin vermiş xəracında

گونه‌ش تک حؤکمو نافیذ، موتته‌صیل دریا و کان اوزره

Günəş tək hökmü nâfiz müttəsil dərya vü kân üzrə

چکیلمه‌ز کهکه‌شانین یایی تک نققاش اگه‌ر چکسین

Çəkilməz kəhkəşânın yayı tək nəqqaş əgərçəksin

میثال-ی قوووه‌ت-ی بازو-یی ایقبالین کمان اوزره

Misâl-i quvvət-i bazu-yiiqbalın kəman üzrə

بوله‌ند ایقبال اولان، اعدالارین دا سربوله‌ند ائیله‌ر

Büləniqbal olan ə’daların da sərbülənd eylər

موکه‌رره‌ر ائیله‌میش دوشمه‌نله‌رین باشین سینان اوزره

Mükərrər eyləmiş düşmənlərin başın sinan üzrə

عه‌یار-ی خالیص-ی کانینی، ائدیبدیر گون کیمی رؤوشه‌ن

Əyar-i xalis-i kanını، edibdir günkimi rövşən

قضا جریان ائدیب، فرمان کمان-ی عیزز-و شان اوزره

Qəza cəryan edibfərmân-i izz-u şân üzrə

کی لازیمدیر علی(ع)نین رؤوضه-یی پاکین طلا ائتمه‌ک

Kilâzimdir Əlinin rövzə-yi pâkın təla etmək

مونه‌ووه‌ردیر مقام-ی مئهر داییم آسیمان اوزره

Münəvvərdir məqâm-i mehr dâyim âsiman üzrə

زئهی نام-ی هومایون، کیم یازاندا کاتیب-ی قودره‌ت

Zehi nâm-i humayun kim yazanda kâtib-iqudrət

گره‌ک توغرا-یی بسم الله چکسینله‌ر نیشان اوزره

Gərək tuğra-yi bismillâhçəksinlər nişan üzrə

او کؤوکه‌ب کیم کی افلاک-ی خلافه‌ت ایچره انوارین

O kövkəbkim ki əflâk-i xəlafət içrə ənvarın

سالیب چرخ-ی چاهارومدان زمین اوزره، زامان اوزره

Salıb çərx-i çaharumdan zəmin üzrə zaman üzrə

اولور مرآت دینین صئیقه‌لی٬ دئوله‌ت بو اوزده‌ندیر

Olur mər’at dinin seyqəli dövlət buüzdəndir

قضا تخت-ی خلافه‌ت رسمین ائتمیشدیر جاهان اوزره

Qəza təxt-i xəlafətrəsmin etmişdir cahan üzrə

ووجود-ی تخت اوچون عیلله‌ت گره‌ک ناچار چار اولسون

Vucud-i təxt üçün illət gərək nâçar çâr olsun

موه‌خخه‌ر عیللهت-ی غایی اولور ظاهیر عه‌یان اوزره

Müəxxər illət-i qâyi olur zahir əyan üzrə

سن اول کامیل باهادیرسان٬ گیرامیسه‌ن کی حاققیندا

Sən ol kâmil bahadırsangirâmisən kihaqqında

دئمیش هر جؤوهه‌ری٬ بیر قییمه‌ت-ی ناقیص٬ گومان اوزره

Demiş hərcövhəri bir qiymət-i naqisgüman üzrə

شها! بی ایختییارام مدح-ی شاهه‌نشاه-ی دؤورانه

Şəha biixtiyâram mədh-i şâhənşah-i dövrânə

بو اوزده‌ندیر موکه‌رره‌ر ائیله‌ره‌م جاری زبان اوزره

Bu üzdəndir mükərrər eylərəm câri zəbanüzrə

دلیل-ی شؤوکه‌تی بسدیر همین نام-ی هومایونی

Dəlil-i şövkəti bəsdir həminnâm-i humayuni

معانی لفظده‌ن ظاهیر اولور لؤوح-ی به‌یان اوزره

Məâni ləfzdənzâhir olur lövh-i bəyan üzrə

دئییلدیر کهکه‌شان تسخیر اوچون عزم ایله‌ییب گویا

Deyildir kəhkişan təsxir üçün əzm eyləyib guya

کمه‌ند-ی هیممه‌ت-ی والاسین آتمیش آسیمان اوزره

Kəmənd-i himmət-i vâlâsın atmış âsiman üzrə

ائدیب ایجاد چون صانیع، بو شاهه‌نشاه-ی دؤورانین

Edib icâd çün Sân’I bu şâhənşah-idövranın

حوصول-ی مقصه‌دین فرمانینا توأم جهان اوزره

Husul-i məqsədin fərmanınato’əm cahan üzrə

ریضا وئردی اونا سولطان-ی روم ایسکه‌ندر-ی ثانی

Riza verdiona Sultan-i Rum، İskəndər-i Sâni

کی واجیبدیر دوعا-یی دئوله‌تی، ایسلامییان اوزره

Ki vâcibdir dua-yi dövləti İslâmiyan üzrə

زئهی شؤوکه‌ت کی گر کوففار ایله‌ن عزم ائیله‌سین رزمه

Zehi şövkət ki gər küffâr ilən əzm eyləsinrəzmə

چکه‌رله‌ر میننه‌ت-ی شمشیرینی باش اوسته، جان اوزره

Çəkərlər minnət-işəmşirini bâş üstə cân üzrə

صلاح-ی دئوله‌تینی ایسته‌یه‌ن بغداد والیسی

Səlah-idövlətini istəyən Bəğdad valise

چالیب ایتمام اوچون سعی ایله دامانین مییان اوزره

Çalıb itmam üçün sə’y ilə damanın miyan üzrə

او صاحیب جاه کیم ذیکر ائتسه‌له‌ر نام-ی گیرامیسین

O sâhib câh kim zikr etsələr nâm-igiramisinin

ائده‌رله‌ر حمد اسما ایله‌ن، جاری زبان اوزره

Edərlər həmd əsmâilən câri zəban üzrə

بو خئیر امرین موهه‌ییا اولدو چون اسباب-ی ایتمامی

Bu xeyrəmrin muhəyya oldu çün asbab-i itmamı

ریضا-یی پادیشاه-ی تاجبه‌خش-ی کامران اوزره

Riza-yi pâdişah-i tâcbəxş-i kâmran üzrə

زر-ی نابین عه‌یارین ائتدی اؤز ایخلاصی تک شاهد

Zər-i nabın əyarın etdi öz ixlası tək şahid

مویه‌سسه‌ر نقد-ی جان ایله‌ن، موعادیل ایمتاحان اوزره

Müyəssər nəqd-i can ilən muadil imtahanüzrə

ملاییک اولدولار همده‌ست-ی اوستادان-ی چابوک دست

Məlayik oldular həmdəst-iustadan-i çabukdəst

طلادان آسیمان ایجاد اولوندو آسیمان اورزه

Təladan âsimanicad olundu âsiman üzrə

ضریح اوزره مونه‌ووه‌ر گونبه‌د-ی خورشید خاصییه‌ت

-Zərih üzrə münəvvər günbəd-i xurşid xâsiyyət

سانیرسان قوببه-یی یاقوت-ی احمه‌ردیر جینان اوزره

Sanırsan qübbə-yi yâqut-i əhmərdir cinan üzrə

گؤیول پرواز ائدیب سر طووق-ی زررینین خه‌یال ائیله‌ر

Göyül pərvaz edib sərtovq-izərrinin xəyâl eylər

کی آچمیش بال٬ طاووس-ی بئهئشتی آشییان اوزره

Ki açmış bâltâvus-i beheşti âşiyan üzrə

مواذذین بولبول-ی تسبیح خان-و صحن٬ گولشه‌ندیر

Müəzzin bülbül-i təsbihxân-u səhn gülşəndir

قیزیل گول دسته‌سی، گول دسته‌له‌ر باغ-ی جنان اوزره

Qızıl gül dəstəsigüldəstələr bâğ-i cənan üzrə

تمه‌ننا-یی سلاطیندیر٬ اوزون سورتمه‌ک بو درگاها

Təmənna-yi səlâtindir üzün sürtmək budərgâha

زئهی رفعه‌ت کی ایسته‌ر صدر دوشسون آسیتان اوزره

Zehi rəf’ət ki istərsədr düşsün âsitan üzrə

دئیه‌رکه‌ن عقل-ی ظاهیربین منه شول قوببه‌دیر گویا

Deyərkən əql-i zâhirbin mənə şol qübbədir guya

کی اولموشدور طلا-یی نابیله زررین جاهان اوزره

Ki olmuşdur təla-yi nâb ilə zərrin cahan üzrə

جه‌وابیم “نشئه “اولدو موره‌صصه‌ع تاریخ-ی ایتماما

Cəvabım Nəş’ə oldu mürəssə târix-iitmama

اده‌ب بیل مئهر! ساکین دور! موطاف-ی اینس-و جان اوزره

Ədəb bil Mehr! Sâkin dur! Mutaf-i ins-u can üzrə

با تشکر از آقای فتح الله ذوقی

***

توضیح 2  - به منظور رعایت امانت، تغییری در متن گویش مذکور ایجاد نشد؛ اما از آنجا که شاعر (نشئه تبریزی) اشعار خود را با این گویش و کتابت نوشته است، ذیلاً به آن اشاره می کنیم:

شه جم حشمت دارا درایت، نادر دوران

کی تخت دولت جمشیده وارثدور جهان اوزره

 

بدخشان لعل و عمان اینجوسین وئرمیش خراجینده

گونش تک حکمی نافذ متصل دریا و کان اوزره

 

چکیلمز کهکشانین یایی تک نقاش اگر چکسون

مثال قوت بازوی اقبالین کمان اوزره

 

بلند اقبال اولان اعدالرین هم سربلند ائیلر

مکرر ائیله میش دشمنلرون باشین سنان اوزره

 

عیار خالص اخلاصین ائدوب دور گون کیمی روشن

قضا جریان ائدوب فرمان کمان عز و شان اوزره

 

که لازیم دیر علی نین روضه پاکین طلا ائتمک

منور دور مقام مهر دایم آسمان اوزره

 

زهی نام همایون کیم یازاندا کاتب قدرت

گره ک طغرای بسم الله چکسونلر نشان اوزره

 

او کوکب کیم که افلاک جلالت ایچره انوارین

سالوب چرخ چهارم تن زمین اوزره زمان اوزره

 

اولور مرآت دینین صیقلی دولت بو اوزده ن دور

قضا تخت خلافت رسمین ائتمیش دور جهان اوزره

 

وجود تخت ایچون علت گره ک ناچار چار اولسون

مؤخر علت غایی اولور ظاهر عیان اوزره

 

سن اول کامل بها،دور گرامی سن که حقینده

دئمیش هر جوهر پر قیمت ناقص کمان اوزره

 

شها! بی اختیارم مدح شهنشاه دؤورانه

بو یوزده ن دور مکرر ائیله ره م جاری زبان اوزره

 

دلیل شوکتی بس دور همین نام همایونی

معانی لفظ ده ن ظاهر اولوب لوح بیان اوزره

 

ده گیل دور کهکشان تسخیر ایچون عزم ایلیوب گویا

کهند همت والاسون آلمیش آسمان اوزره

 

ائدوب ایجاد ایچون صانع بو شاهنشاه دورانین

حصول مقصدین فرمانینه تژام جهان اوزره

 

رضا وئردی اونا سلطان روم اسکندر ثانی

که واجب دور دعای دولتی اسلامیان اوزره

 

زهی شوکت که گر کفارایله عزم ائیله سون رزمه

چکرلر منت شمشیرینی باش اوسته جان اوزره

 

صلاح دولتینی ایسته یه ن بغداد والی سی

چالوب اتهام ایچون سعی ایله دامانین میان اوزره

 

او صاحب جاه کیم ذکر ائتسه لر نام گرامی سین

ائدرلر احمد اسماعیلی جاری نشان اوزره

 

بو خیر امرین مهیا اولدی چون اسباب اتمامی

رضای پادشاه تاج بخش کامران اوزره

 

زر نابین عیارین ائتدی اؤز اخلاصی تک شاهه

میر نقد جان ایلن معادل امتحان اوزره

 

ملائک اوله یلر همدست استادان چابک دست

طلادان آسمان ایجاد اولوندی آسمان اوزره

 

ضریح اوزره منور گنبد خورشید خاصیت

سانورسان قبه یاقوت احمد دور جنان اوزره

 

گؤیول پرواز ائدوب بیر طوق زرینین خیال ائیلر

که آچمیش بال طاووس بهشتی آشیان اوزره

 

مؤذن بلبل تسبیح خوان و صحن گول شن دور

قیزیل گول دسته سی گلدسته لر باغ جنان اوزره

 

تمنای سلاطین دور یوزین سورتمک بو درگاهه

زهی رفعت که ایسته رصدردوشسون آستان اوزره

 

دئیرکن عقل ظاهر بین منه شول قبه دور گویا

که اولموش دور طلای نابیله زرین جهان اوزره

 

جوابیم " نشئه " اوله ی مصرع تاریخ اوزره

ادب بیل مهر ساکن دور مطاف انس و جن اوزره

........

با تشکر فراوان از آقایان : مئهران باهاری بابت فونتیک نگاری و عبدالله ذوقی بابت گویش تبریز

............

کتیبه ترکی نادر در کلات نادری با ترجمه فارسی در لینک زیر : اینجا