اهمیت زبان مادری، لزوم تدریس آن در مدارس و وضعیت زبان ترکی در ایران

توضیح : به منظور بررسی وضعیت زبان ترکی در ایران، آسیب شناسی این زبان در کشور و یادآوری مطالبات و خواسته های قانونی ترکان ایران در خصوص اجرای اصول ۱۵ و ۱۹ قانون اساسی، نظرات برخی از اساتید زبان و ادبیات ترکی و نویسندگان، اهل قلم و فعالین فرهنگی و سیاسی آورده ایم که مشروح این گفت و گو را در زیر مشاهده می فرمائید. 

اشاره : زبان ترکی به عنوان زبان مادری میلیون ها ترک ایرانی همراه با سایر زبان های رایج در ایران، برای بقا و ادامه حیات نیازمند توجه مردم و مسئولین بوده، و لازم است تا در چارچوب قوانین نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و با همت و تلاش مسئولین و نهادهای مدنی تلاش هایی هم چون تدریس در مدارس و دانشگاه ها، تاسیس فرهنگستان، ایجاد شبکه های تلویزیونی و رادیویی، چاپ و توزیع مطبوعات، انتشار کتب و... در این راستا صورت گیرد.

1- در رابطه با زبان مادری سوال مهمی که همواره مطرح است در رابطه با اهمیت و ارزش این مولفه هویتی میباشد که برای آغاز گفت و گو نیز لازم است تا ابتدا به این سوال پاسخ داده شود. لطفا در رابطه با اهمیت زبان مادری و نقش آن در شکل گیری هویت فردی و اجتماعی افراد توضیحاتی را ارائه فرمائید.

بهرام اسدی، مدیر مسئول انتشارات یاز و مولف بیش از ۴۰ جلد کتاب در حوضه زبان و فرهنگ آذربایجان:

زبان مادری هویت، کیستی و دارائی هر فردی میباشد و میتوان گفت که قسمتی از وجود آدمی است. انسانی که از زبان مادری خود جدا شود یعنی از مدنیت، فرهنگ، هویت و کیستی و به طور کلی از وجود خود جدا می گردد. دیل و دین (زبان و دین)، که این دو واژه بسیار به همدیگر نزدیک می باشند و کسی که از زبان مادری خود جدا شود، به راحتی از دین خود نیز جدا گشته و با آن بیگانه می گردد.

عیسی نظری، نویسنده، فعال فرهنگی و سردبیر نشریه وزین نوید آذربایجان:

زبان در جوامع انسانی دارای یک دوره تاریخی است. در دنیای کلاسیک زبان به منزله یک وسیله جهت برقراری ارتباطات مختلف است. فردینان دو سوسور زبان‌شناس سوئیسی بعد از سال ها تحقیق و مطالعه در این زمینه، به این نتیجه دست یافت که در دنیای مدرن زبان تنها یک وسیله ارتباطی بین انسان ها نیست، بلکه زبان پدیدآورنده دنیا و هستی میباشد و زبان در شکل گیری شخصیت افراد نقش مهمی دارد. فردی که از زبان مادری خود محروم باشد گرچه میتواند به وسیله سایر زبان ها با دیگران ارتباط برقرار کند، اما هیچ گاه نخواهد توانست تا احساسات خود را با زبانی به غیر از زبان مادری خود بیان کند. دنیای هر انسانی بر اساس زبان مادری اش شکل میگیرد. دنیای ما آذربایجانی ها نیز بر اساس زبان ترکی شکل گرفته است و اگر این زبان را از ما بگیرند در واقع شخصیت و هویت ما را از ما گرفته اند. دو سوسور میگوید اگر میخواهید یک انسان را نابود کرده و از بین ببرید، کافی است زبان مادری اش را از او بگیرید. در دنیای مدرن نسل کشی دیگر به شیوه احمقانه داعش و با استفاده از جنگ افزارها معنی ندارد بلکه برای نابود سازی یک ملت و نسل کشی آن کافی است تا زبان مادری آن را نابود کرد که از آن به عنوان نسل کشی یا ژینو ساید فرهنگی یاد می شود.

یوسف بیداردل، زبان شناس، نویسنده و  فعال سیاسی :

بنده به عنوان یک زبانشناس نسبت به مساله زبان نگاه خاصی دارم. در جامعه همواره این سوال مطرح می شود که تفاوت میان انسان و حیوان در چیست؟ که گاها در پاسخ به این پرسش عقل را به منزله عامل تفاوت میان این دو مخلوق ذکر میکنند. اما امروزه زبانشناسان به این نتیجه رسیده اند که اصلا در مغز جزیره ای به نام تفکر وجود ندارد، چرا که این زبان است که فکر را شکل میدهد. خداوند متعال همواره هنگام سخن گفتن با پیامبران توحیدی و اولوالعزم با زبان مادری خود آنها با ایشان سخن میگوید که این نشان از اهمیت زبان مادری است. فارغ از اینکه زبان واسطه ای جهت ارتباط و انسیت میان انسان ها بوده و افراد احساسات، غم ها، شادیها و تمامی حوادث تاریخی را به وسیله زبان به انسانها و ملت های دیگر منتقل میسازد، زبانشناسان بعد از سال ها تحقیق به این نتیجه رسیده اند که زبان در وجود انسان به منزله یک سیستم دارائی میباشد و وقتی در این ویژگی مهم از زبان تامل کنیم به اهمیت و ارزش بسیار بالای زبان مادری پی خواهیم برد.

غلامرضا غلامی قوشچی، نویسنده، فعال فرهنگی و دبیر سرویس فرهنگی نشریه وزین آغری :  

زبان در نزد ملت ها و دولت ها از جایگاه رفیعی برخوردار است به طوری که برای حفظ و ترویج زبان سالانه از سوی کشورهای مختلف میلیاردها دلار بودجه در نظر گرفته میشود و اقدامات فراوانی از جمله تاسیس فرهنگستانها، حمایت از مطبوعات، ایجاد شبکه های تلویزیونی و رادیویی و… انجام میشود. این نشانگر آن است که زبان مولفه ای است که در حیات یک کشور و یک ملت نقش بزرگ و پررنگی را دارد. اینگونه نیست که زبان ها به خودی خود زنده مانده و به حیات خویش ادامه دهند، بلکه میبایست به آن اهمیت داده شده و به صورت آکادمیک و علمی در میان گویش وران آن تدریس شود، دارای مطبوعات فعال و فرهنگستان، برنامه های فرهنگی هم چون تئاتر، کنسرت های موسیقی، شبکه های تلویزیونی و رادیویی و… باشد.

2- با توجه به اهمیت فراوان زبان مادری، از چه راه ها و روش هایی و به طور صریح چگونه میتوان از زبان مادری محافظت نموده و از نابودی آن جلوگیری نمود؟

غلامرضا غلامی قوشچی، نویسنده، فعال فرهنگی و دبیر سرویس فرهنگی نشریه وزین آغری:  

زبان در نزد ملت ها و دولت ها از جایگاه رفیعی برخوردار است به طوری که برای حفظ و ترویج زبان سالانه از سوی کشورهای مختلف میلیاردها دلار بودجه در نظر گرفته میشود و اقدامات فراوانی از جمله تاسیس فرهنگستانها، حمایت از مطبوعات، ایجاد شبکه های تلویزیونی و رادیویی و… انجام می شود. این نشانگر آن است که زبان مولفه ای است که در حیات یک کشور و یک ملت نقش بزرگ و پررنگی را دارد. اینگونه نیست که زبان ها به خودی خود زنده مانده و به حیات خویش ادامه دهند، بلکه میبایست به آن اهمیت داده شده و به صورت آکادمیک و علمی در میان گویش وران آن تدریس شود، دارای مطبوعات فعال و فرهنگستان، برنامه های فرهنگی هم چون تئاتر، کنسرت های موسیقی، شبکه های تلویزیونی و رادیویی و… باشد. به طور مثال این روز ها شاهد آن هستیم که مثلا در یکی از دانشگاه های کشور یک واحد آموزش زبان ترکی در نظر گرفته میشود که به نظر من هیچ ارزشی ندارد. در ترکی مثلی داریم با این مضمون که آغاجا باشدان سو وئرمزلر (به درخت از ریشه آن آب داده میشود نه از برگ آن)، در رابطه با آموزش زبان ترکی نیز باید گفت که این امر میبایست از کودکستان های کشور شروع شود و زبان ترکی از ریشه به کودکان ترک آموزش داده شود. هم اکنون در دنیا بیش از ۱۹۲ کشور مستقل و چندین منطقه خود مختار نیز وجود دارد که در هر کدام از آن ها یک و در برخی نیز همچون هند، عراق، سوئد و… چندین زبان رسمی وجود دارد. در قرآن کریم نیز به موجودیت زبانها و قومیتهای مختلف اشاره گشته و تفاوت های فرهنگی و هویتی در کتاب آسمانی دین اسلام نیز به رسمیت شناخته شده است. هیچ زبانی بر زبان دیگری برتری ندارد و تمامی زبان های دنیا میبایست با برخورداری از یک جایگاه رسمی و قانونی از تمامی امکانات مورد نیاز جهت حفظ، ترویج و اشاعه برخوردار باشند.

3- آیا بسترهای قانونی موجود در قوانین ایران و به خصوص قانون اساسی کشور را جهت فراهم آوردن زمینه های حفظ و پاسداشت زبان های مادری در ایران کافی می دانید؟

یوسف بیداردل : متاسفانه باید گفت که قوانین موجود جهت حفظ و نگهداری زبان های کثیر ایران کافی نیست. به اعتقاد بنده اصل ۱۵ قانون اساسی که به آزاد بودن تدریس زبان های غیر فارسی رایج در کشور اشاره دارد، به هیچ وجه نیاز ما را برطرف نمی سازد و لازم است تا در نهاد های قانونی بدین مساله پرداخت شود چرا که اگر ما خواهان آنیم تا کشور عزیزمان ایران و جامعه ایرانی توسعه یافته و پیشرفت کند، ابتدا لازم است تا هویت و کیستی ایرانیان به رسمیت شناخته شده و نسبت به زبان مادری آنان توجه کافی وجود داشته باشد.

4- نظرتان در رابطه محروم ساختن کودکان ترک از زبان مادری خود توسط والدین چیست و این عمل چه تاثیری میتواند بر حیات زبان ترکی در ایران و شکل گیری شخصیت فردی و اجتماعی کودکان داشته باشد؟

بهرام اسدی : هنگامی که ما یک کودک را از زبان مادری خود محروم می سازیم، در واقع وی را از تاریخ بیش از ۱۰هزار ساله ترکان آذربایجانی جدا می کنیم که در این صورت این کودک با برگی که از یک درخت تنومند جدا گشته و توسط باد به این طرف و آن طرف برده می شود هیچ تفاوتی ندارد. در نتیجه این کودک با فرهنگ، هویت و مدنیت خود بیگانه گشته و تا بخواهد با فرهنگ و هویت جدیدش اخت شود زمان بسیاری سپری خواهد شد و این انسیت نیز هیچ گاه به طور کامل شکل نخواهد گرفت. چنین کودکی رفته رفته به یک انسان بی هویت که نمی داند کیست و از کجا آمده و به کجا می رود تبدیل گشته و از کیستی حقیقی خود بی اطلاع خواهد بود.

6- در رابطه با ضرورت تاسیس فرهنگستان زبان و ادبیات ترکی  که یکی از وعده های انتخاباتی دکتر روحانی نیز بوده است، توضیحاتی ارائه فرمائید.

غلامرضا غلامی قوشچی: متاسفانه در کشور ما افرادی وجود دارند که حتی با قانون اساسی مملکت نیز مخالفت کرده و حقوق قانونی اقوام ایرانی را حتی قبول هم ندارند. وقتی در کتب درسی کشور به بیش از ۴۰% از مردم ایران توهین شده و از واژه غلامان ترک استفاده می شود و ایرانیان ترک زبان را بیگانه، وحشی، مهاجر و… تلقی می کنند نشانگر آن است که جریاناتی در داخل کشور قصد دارد تا با پایین آوردن ارزش و جایگاه ما، خود را بالا کشیده و به منافع سیاسی و اقتصادی مد نظرشان دست یابند که چنین چیزی به هیچ وجه قابل قبول نیست. چرا که همه ما ترک ایرانی هستیم و ۸ سال دفاع مقدس و رشادت ها و پهلوانی های هزاران ترک آذربایجانی از استان های آذربایجان غربی، شرقی، اردبیل، زنجان، قزوین، تهران، همدان، خراسان بزرگ و... در این جنگ نابرابر نشان از عشق و علاقه ترکان سراسر ایران و مردم آذربایجان به کشور خود ایران می باشد. زمانی که ایرانیان با هر نژاد و زبانی در سختی های کشور سهیم هستند، می بایست در توزیع امکانات و منابع مالی نیز سهیم بوده و قوانین کشور و اجرای آنها این برابری و عدالت را فراهم آورد. بنابراین فرهنگستان نیز حق مسلم ما می باشد ولی زمانی دارای ارزش خواهد بود که ابتدا زبان ما در مدارس تدریس شود. هم چنین اگر قرار بر این باشد که فرهنگستان زبان ترکی بعد از تاسیس توسط افرادی همچون مولفین کتاب های درسی و تهیه کنندگان فیلم ها که نسبت به فرهنگ و زبان ترکی مغرض باشند و آن را خرده فرهنگ معرفی کنند، چه بهتر که اصلا چنین فرهنگستانی اصلا تاسیس نشود! البته با وجود تنگناهای موجود، فرصت ها و امکانات فراهم شده برای فرهنگ آذربایجان در زمان حال به هیچ وجه قابل مقایسه با رژیم منحوس پهلوی نمی باشد.

7- در خصوص توجه به حقوق ترک تباران در استان هایی نظیر کردستان، کرمانشاه، تهران، همدان، قزوین، خراسان و… چه نظری دارید؟

غلامرضا غلامی قوشچی: اگر امروز می بینیم که در استان آذربایجان غربی به بهانه حضور اقلیت قومی کرد زبان یک شبکه اختصاصی به زبان کردی و یک ساعت برنامه در شبکه استانی آذربایجان غربی اختصاص داده می شود به عقیده بنده امری بسیار نیک و پسندیده است، اما چرا برای بیش از ۳ میلیون ترک تبار استان تهران حتی یک دقیقه برنامه به زبان ترکی تهیه و پخش نمی شود؟ و یا در رابطه با ترک های استان هایی نظیر کردستان، کرمانشاه، همدان، قزوین،خراسان، گیلان، فارس و سایر مناطق نیز قضیه به همین منوال بوده و بر خلاف استان آذربایجان غربی که اقلیت کرد زبان از امکانات خوبی برخوردار می باشند، اما ترک تباران استان های فوق الذکر از حقوق قانونی خود محروم می باشند. یک سوم استان کردستان را مناطق آذربایجانی و ترک نشین تشکیل می دهند، ولی آیا حتی یک دقیقه برنامه برای ساکنین شهرستان هایی مانند بیجار و قوروه در شبکه تلویزیونی این استان اختصاص داده شده است؟ ببینید، حق و حقوق اقوام ایران به مانند زنجیری به هم وابسته می باشد و لازمه برقراری عدالت اجتماعی به معنای حقیقی کلمه در کشور عزیزمان ایران، احترام به تفاوت ها و فرهنگ های مختلف و احقاق حقوق تمامی ایرانیان با هر رنگ، زبان و مذهبی می باشد. 

8- اوضاع جبهۀ زبان ترکی در غرب ایران :

محمد اردم : دوست عزیز آقای آیهان قیزیل‌آرسلان- که از اهل وقوف به احوال اقوام ترک ساکن نواحی غربی و مرکزی ایران محسوب‌اند و این خطّه‌ها را قدم به قدم سیاحت کرده‌اند- مطالبی درباب اوضاع اقوام و و زبان ترکی در این مناطق مرقوم داشته و به وبلاگ قوپونتولار (اینجا) ارسال داشته‌اند.

آیا می‌دانستید تا همین چند سال پیش اکثریت مناطق بروجرد، نهاوند، تویسرکان، اسدآباد، کنگاور، صحنه و سنقر به زیان ترکی صحبت می‌کردند؟ اما امروزه بطور وحشتناکی همه آنها کرد، لک و لر شده‌اند.

این متن (اینجا) به یک افشاگر کوته‌بینی ماست. می‌دانم که محققین و روشنفکران ترک-آنان که به فرهنگ و زبان ترکی اهمیت و اولویت می‌دهند-آن قدر دغدغۀ خاطر دارند و با آن چنان موانع و عوایقی مواجهند که اغلب دردشان برای خودشان کافی است. اما فقدان حتی یک تحقیق میدانی و مشاهده‌گرانه از اوضاع ترکان پراکنده‌یی که با تقسیم‌بندیهای سیاسی از بدنۀ جامعۀ بزرگ ترک ایران جدا شده‌اند و تحت تأثیر تصمیمات مسئولین محلّی و مهاجرت‌های مختلف و عدم دسترسی به ماتریال‌ها و محصولات فکری و فرهنگی ترکی، به اضافۀ تبلیغات و فعالیت‌های فرهنگی علیه زبان و فرهنگ ترکی، در اقوام مجاور حلّ و ذوب شده‌اند و در آستانۀ انحلال و انجذاب قرار دارند، امری قابل دفاع نیست. 

8- اوضاع جبهۀ زبان ترکی در شرق ایران :

آیدین (Aydin) : سه شنبه ۱۶ تیر ۱۳۹۴ ۱۱:۳۶

سلام . مقاله مزبور را بسیار با دقت خواندم و از وضعیت زبان ترکی در غرب کشور متاثر شدم / متاسفانه عین همین مسئله در شهرها و روستاهای شمال و مرکز خراسان هم حاکم است و البته با نفوذ صددرصد زبان فارسی / با این روندی که من و خیلی از دلسوزان می بینند تا چند دهه دیگر در شهر ها و روستاهای نزدیک به شهر خراسان شمالی و رضوی از زبان ترکی فقط باید در کتابها اثری پیدا کرد و یا شاید بشود در بین کهنسالان و روستاهای دور افتاده از شهر که شاید در آنجا بعضی ها بزبان ترکی صحبت بکنند / همه ما شاهد هستیم که آخرین نسل از صحبت کنندگان بزبان ترکی خصوصا در شهر ها نسل الان هستند (ما هستیم) و همین ها هم دیگر با بچه های خود و ... به فارسی صحبت می کنند و از آنها هم که در باره این علت می پرسی می گویند با چه انگیزه ای زبان ترکی را به اولاد خود یاد دهیم وقتی که می بینیم همه چیز (رسانه ها رادیو تلویزیون روزنامه ها. مدارس و مکالمات رسمی و اداری ...) همه بزبان فارسی هست دیگر چه انگیزه ای برای یادگیری زبان ترکی می ماند // واقعا قلب هر دلسوزی از این قضیه درد می گیرد ولی گویا همه عوامل دست بدست هم داده اند تا زبان های اقلیت و غیر رسمی در کشورهایی نظیر ایران و ... از بین بروند / تنها راه چاره و علاج آن جا دادن زبان ترکی در نظام مدارس و آموزش رسمی آن است و ایجاد نشریات و رادیو تلویزیون ولو بصورت محدود... 

9- پیشنهاد :

آذربایجان و پیرامون-در انتظار بهار. چهارشنبه ۱۷ تیر ۱۳۹۴ ۱۹:۴۴

سلام-با آرزوی قبولی طاعات وعبادات شما وهمه مسلمین پاک نیت به نظر می رسد برای رسیدن به یک اجماع ملی واعتماد سازی همگانی به منظور اجرای اصل 15 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران برای تدریس زبان ترکی در مدارس ودانشگاهها بایستی یک حزب سراسری فرهنگی وغیر سیاسی با اخذ مجوز تاسیس تا برای جلوگیری از این زبان باستانی ایران گام بردارد.

10- سالاریان

زبان ترکی شمال استان همدان در معرض فراموشی است

“ علی ابوالقاسمی ” کارشناس و پژوهشگر حوزه تاریخ و فرهنگ بومی زبان ترکی شمال استان همدان در گفتگو با خبرنگار کورنگ با اشاره به جایگاه والای زبان و ادبیات ترکی در گذشته و حال اظهار داشت : متأسفانه زبان شیرین و کهن ترکی در شمال استان همدان مورد بی‌توجهی و بی‌مهری قرار گرفته است که بخشی از علل آن به بطن جامعه ترک زبانان شهرستان های شمالی استان همدان برمی‌گردد.

وی افزود : به مرور زمان، واژه‌های زبان ترکی در معرض فراموشی قرار گرفته است و کلماتی از دیگر زبان‌ها، از جمله فارسی و عربی در میان لهجه های ترک زبان این استان رسوخ یافته و این موضوع هشداری جدی برای مقابله با آسیب رسیدن به این زبان دیرین است.

ابوالقاسمی با بیان اینکه اکثر والدین کودکان زبان گفتاری آنان را از ترکی به فارسی تغییر داده اند گفت : صحبت کردن کودکان به زبان فارسی که زبان ملی کشور اسلامی ماست اشکال ندارد؛ اما فراموشی زبان مادری که ریشه در فرهنگ این ملت دارد، جای نگرانی است. ادامه : اینجا

آلتین قوچانلی :

جمعه 19 تیر 1394 ، 10:27:14 یازار :altin.ghochanli

هجمه گسترده زبان رسمی کشور. صدا و سیما. ادارات. مؤسسات. آموزش و پرورش و علی رغم این هجمه٬ نابرابری های اجتماعی و فرهنگی. مخصوصا برای ملت ترک. سریالهای تهرانی بی محتوا و پوچ که فقط فرهنگ پایتخت رو تبلیغ می کنه. یعنی هر کس می خواد با کلاس باشه باید تهرونی صحبت کنه. تا الان هم لهجه های زبان ترکی دوام آوردند به خاطر غنی بودن و ریشه داربودن این. زبان و فرهنگ است.

منبابع :

1- دورنانیوز : اینجا

2- وبلاگ قوپونتولار اینجا

3- بخش نظرات وبلاگ زبان و ادبیات ترکان خراسان : اینجا

4- تورک رسانه سی- آی اولدوز