نویسنده : آتا تیمور

ترکان بغایری خراسان

گرایلی ها هسته اصلی سلسله اشکانیان را تشکیل می دادند. منبع:جغرافیای تارخی شهر شیروان. محمد اسماعیل مقیمی که در همین وبلاگ در مقاله ای با عنوان پیشینه قوم ترک در خراسان شمالی به موضوع صدر الاشاره پرداخته شده است. اینجا

بغایری طایفه‌ای ترک از طوایف معروف ایل گرایلی خراسان می‌باشد. سابقهٔ حضور آنان در برخی مناطق خراسان به دورة ایلخانیان مغول می‌رسد، زیرا گرایلی‌ها که بغایری نیز تیره‌ای از آن است؛ همراه هلاکوخان به خراسان آمده بوده‌اند. این مردم در بخش‌هایی از اسفراین و در بعضی روستاهای نیشابور و سبزوار زندگی می‌کنند. نادرشاه افشار بارها از « غازیان بغایری » نام برده‌اند. جمعیت این تیره براساس سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر ۱۹٫۷۷۱ نفر بوده است. کلنل ادوارد ییت در سفرنامه خود نوشته است : تمامی ناحیه بام و صفی آباد در اشغال ترک های بغایری بود که شمار آنها به ۱۳۰۰ خانوار می ‌رسید. اینان دو تیره بودند، تیره‌ای که جزو بام محسوب می‌شد، ۸۰۰ خانوار و تیره‌ای که بخشی از صفی آباد بود ۵۰۰ خانوار جمعیت داشت. تیره دوم را سرخسی هم می‌گفتند، به این خاطر که آنها از سرخس آمده بودند. هر دو تیره تا همین نسل اخیر نیز رؤسایی از خود داشته‌اند. در حال حاضر نوادگان این رؤسا نه صاحب موقعیتی هستند و نه قدرتی.[۱]

مشاهیر، نویسندگان و پژوهشگران:

ابوالفتح بانی ارغیانی[۲]

ابواحمد ارغیانی

عمران بن موسی

محمد بن المسیب

هارون بن عمران

عامر بن شعیب

عبدالرزاق بغایری

حسرت دستگردی

احمد نیک گفتار

شیخ عزالدین حسن اوغلو اسفراینی

هارون ارغیانی[۳]

ابوالفتح بانی ارغیانی[۴][۵][۶][۷][۸]

ابو نصر محمّد راونیری

ابوالعباس راونیری

بغایری‌ها در عرصه تاریخ :

باقرخان بغایری، در لشکرکشی نادر به سوی سپاه اشرف افغان، از نخستین سرداران بود. برخی از سران بغایری در زمان افشاریان به منصب‌هایی از قبیل سپهسالاری گرجستان و آذربایجان و حکومت فارس دست یافتند. دامنهٔ قدرت و نفوذ سران بغایری به دورهٔ زندیان و قاجاریان نیز کشیده شد. بعضی از امرای این طایفه، چند بار به دشمنی با دولت قاجار برخاستند. مشهورترین آنان سعادت قلی خان بغایری و برادرانش بودند. وی سرانجام، در ۱۲۳۳ تسلیم شاه قاجار شد و قلعه‌های بام و صفی آباد را به قوای قاجار تحویل داد. به هنگام شورش چند ساله محمدحسن خان سالار، فرزند الله یارخان آصف الدوله و حاکم خراسان که سلطنت ایران را حق خود می ‌دانست، گروهی از امرای طایفه بغایری در بسیاری از جنگ های او با قوای دولتی شرکت داشتند، اما پیش از شکست قطعی شورش حسن خان، از او کناره گرفتند و به قوای دولتی پیوستند. قدرت امرای بغایری در طول سلطنت ناصرالدین شاه قاجار (۱۲۶۴– ۱۳۱۳)، بتدریج کاهش یافت و پیش از اینکه سلطنت او منقضی شود، حکومت موروثی نیز از خانواده امرای بغایری خارج شد. جمعیت این طایفه در این دوره دست کم ۱۲۰۰ خانوار بود که بیش از نیمی از آنان در صفی‌آباد و بقیه در دهستان بام سکونت داشته‌اند. امروزه بازماندگان این طایفه علاوه بر بام و صفی آباد در مشهد و تهران نیز پراکنده‌اند.[۹]

پانویس:

1.  ییت، کلنل چارلز ادوارد، سفرنامه سیستان و خراسان، ترجمه قدرت الله روشنی زعفرانلو – مهرداد رهبری، چاپ اول، انتشارات یزدان: ۱۳۶۵

2.  http://islamic-rf.ir/ebook/mashahir.rajal.esfaraen.pdf

3.  همان، ص 105

4.  صیاق. ص384_383

5.  وفیات الاعیان. ج2. ص152

6.  معجم البلدان. ج1. ص153

7.  عبدالحسین زرینکوب. فرار از مدرسه. ص184

8.  مدارس نظامیه. ص102

9.  دانشنامه جهان اسلام نویسنده: مؤسسه دائرةالمعارف الفقه الاسلامی جلد: 1 صفحه:..

منابع:

1- لطفعلی بیگ آذربیگدلی، آتشکدة آذر، چاپ جعفر شهیدی، چاپ افست تهران ۱۳۳۷ ش.

2- ابن رسته، الاعلاق النفیسة، ترجمة حسین قرچانلو، تهران ۱۳۶۵ ش.

3- محمدمهدی بن محمد نصیر استرآبادی، جهانگشای نادری، چاپ عبدالله انوار، تهران ۱۳۴۱ ش.

4- محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، مرآة البلدان، چاپ عبدالحسین نوائی و میرهاشم محدث، تهران ۱۳۶۷–۱۳۶۸ ش.

5- همو، مطلع الشمس، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۱–۱۳۰۳، چاپ تیمور برهان لیمودهی، چاپ افست تهران ۱۳۶۲–۱۳۶۳ ش.

6- عباسقلی آقا باکیخانوف، گلستان ارم، چاپ عبدالکریم علیزاده ... (و دیگران)، باکو ۱۹۷۰.

7- محمدتقی حکیم، گنج دانش: جغرافیای تاریخی شهرهای ایران، چاپ محمدعلی صوتی و جمشید کیانفر، تهران ۱۳۶۶ ش، ص ۳۴۱، ۷۱۳.

8- علینقی بن اسمعیل حکیم الممالک، روزنامة سفر خراسان، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۶ ش.

9- محمد فتح الله بن محمدتقی ساروی، تاریخ محمدی، یا، احسن التواریخ، چاپ غلامرضا طباطبائی مجد، تهران ۱۳۷۱ ش.

10- محمدتقی سپهر، ناسخ التواریخ، چاپ جهانگیر قائم مقامی، تهران ۱۳۳۷ ش.

11- ابراهیم بن اسدالله صدیق الممالک ، منتخب التواریخ، تهران ۱۳۶۶ ش.

12- ابوالحسن غفاری کاشانی، گلشن مراد، چاپ غلامرضا طباطبائی مجد، تهران ۱۳۶۹ ش.

13- محمدبن ابوالقاسم کلانتر، روزنامة میرزامحمد کلانتر فارس، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۶۲ ش.

14- ابوالحسن بن محمدامین گلستانه، مجمل التواریخ، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۵۶ ش.

15- محمدکاظم مروی، عالم آرای نادری، چاپ محمدامین ریاحی، تهران ۱۳۶۴ ش.

16- عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی، مآثر سلطانیه: تاریخ جنگهای ایران و روس، چاپ غلامحسین صدری افشار، (چاپ افست تهران) ۱۳۵۱ ش.

علی میرنیا، پژوهشی در شناخت ایل‌ها و طایفه‌های عشایری خراسان ...، تهران ۱۳۶۹ ش.

17- دانشنامه جهان اسلام نویسنده : مؤسسه دائرةالمعارف الفقه الاسلامی جلد : ۱

18- چارلز ادوارد ییت، خراسان و سیستان، ترجمة قدرت الله روشنی زعفرانلو و مهرداد رهبری، تهران ۱۳۶۵ ش.