شعر ترکی مراسم خواستگاری و عروسی در نوخندان درگز
شاعر : محمد عرب خدری
بایرام ﮔﯚنیْ عاششیق یاخچی چالردیْ
قیْز مئیدانده کفتــــــر کیمین اوْینـه ردیْ
اوْغلن اوْنیْــــی قدو بـــویــــــون گـؤرردیْ
           آتــه ننــه اوْغـــول فیکــــرین بیلــــردیْ
           آغ سققللر ائلچــــی لیـــــقه یـوْلللردیْ
  «روزهای عید عاشیق هابه نیکی می نواختند 
دختر همچون کبوتر در میانه میدان می رقصید 
پسر قد و بالای او را می دید 
پدر و مادر فکر و ذهن پسر را می خواندند 
و ریش سفیدان را برای خواستگاری می فرستادند»

ائلچیْ گئدردیْ ائلچیْ لیْق، ائـدردیْ
قیْز آلماغا، باشلیْقئن نن، دئیـه ردیْ
جواب آلـدیْ، کـلله قــــندیْ، دؤیردیْ
                یاقلیْقده کیْ، کؤکه لریْ، وئرردیْ
                آغیز لریْ، شیْریْن ائدوو، گــئدردیْ
«پیک خواستگاری برای خواستگاری می رفت
در باره مهریه صحبت می کرد
جواب مثبت که گرفت کله قند ها را به هم می زد
نان شیرینی های پیچیده شده در روسری را به این و آن می داد
کام ها را شیرین می کرد و می رفت»

ادخـــــــــــلیْ قیْــــــــز اﯙزین مکم توتردیْ
یاشمـــــاغی2 نن دوداغلــــریْن بوکـــــردیْ
سؤزلـــــرینـی دئمسدی اوْ ﻳـــﯚتــــــــردیْ
            قوْنیْم قونشیْ اوْنییْی اﯙزین گؤرمسـدیْ
            قیْز نئچه گون سوو نن چؤره ی یئمسدیْ
«دختر نامزد شده صورتش را محکم می گرفت
با روسری مخصوص خود لبهایش را پنهان می کرد
سخنانش را قورت می داد و حرفی نمی زد
همسایه ها صورتش را نمی دیدند
و دختر از خجلت تا چند روز آب و غذا نمی خورد»
 
اوغلن گؤینی ادخلی سین ایستـردیْ
قیْز قارداشی غئیره تی قه ینئیه ردیْ
ﻛﯚره کنــــی ائـــوه اوْ یــوْل وئرمسدیْ
            اوْغلــــن اؤزین اوْتوْ ســـــووه وورردیْ
           قیْـــز ننـه سی اوْغرونچیْ یوْل وئرردیْ
«پسر مشتاق  دیدن نامزدش بود
غیرت برادر دختر می جوشید
داماد را به خانه شان راه نمی داد
داماد خود را به آب و آتش میزد
امّا، مادر دختر بطور پنهانی ترتیب ملاقات داماد و عروس رامی داد»
 
آمما بو ﮔﯚن قه یین آغا قارداشـدیْ
کوره کنه اوْ بیر یاخچیْ یوْلداشـدیْ
باجی سیْنه محببتلی سوْلداشدیْ
       کــــؤهنه رسمــلر قوتاردیلر گئتــدیلر
       گنده، یاخچی بیر بیرین نن سئچدیلر
«امّا امروزبرادر زن برای داماد همچون برادری است
او برای داماد یار و یاور خوبی است
همچنین برای خواهرش
رسم های کهنه پوسیدند و تمام شدند و رفتند
بد و خوب از هم جدا شدند»

  عه یئد لرده، ره ییه ت خوْشال اوْلردیْ
لاله ﮔـــﯚلی، چؤلـــده، باغده چیْخردیْ
یاغیش هــر ﮔﯚن بولوت لردن یاغــــردیْ
                خـــودای اؤزیْ بو مئللته یاریْدی
                آرالـــرده ایستــــه ماقم واریْـدیْ
«روزهای عید رعیّت همه خوشحال می شدند
گل های لاله در باغ و دشت می روییدند
و از ابر ها هر روز باران می بارید
خدا خود یار این ملّت بود
دوست داشتن و محبت بین آن ها فراوان بود»
 
تامام یئرده، قیْزلر ﮔﯚلی چیْــخــردیْ
داش دره لر قیْرمیْز دوْنیْ گییـه ردیْ
اﯙره ییْــمیْـــز محبّتـــــدن دوْلــــردیْ
         هئچ ذات اینن، اﯙره ییْمیْز شادیْدیِ
         محببتــــدن، چـــؤل دره لر، باغیْدیِ
«شقایق ها همه جا می روییدند
سنگ ها و دره ها لباس قرمز بر تن می کردند
و قلب هایمان از محبّت لبریز می شد
با حد اقل ها دلهایمان شاد بود
و از محبّت دشت ها و دره ها باغ بودند»

 
گـؤزل قــیْزلـر، بوْیـلریْ ساللردیْلر
بوْیه مینوْو، قوش تکیْن اﯙچــردیْلر
قیْـشقیْـریق نـن، بوْیلریْ ایچردیْلر
       بوْی ایچماقیْی، لئذّتیْ، خوْش کئچماغـیْ
       یــادیـْمده دیْ، چـاغـالــــــیْقده، باخماغیْ
«دختران زیبا تاب ها را می آویختند
سوار تاب شده و مانند پرنده می پریدند
و با سرو صدا و هلهله تاب می خوردند
لذت و خوشی تاب خوردن
تماشای دوران کودکی اش هنوز یادم است »
 
قیز بوْی اینـن، یوخــــــاریْدن، گلنده
اوْغـلـن چـاغـا، یاغـاچ اینـن، وورنده
یـار آدیْـنی، بـیر دیـلـــیْـنـدن، آلـنـده
           تـامـام بـیردن، چــــــکردیـْلر، هلهله
           ﮔﯚلـماق اینـن، دﯙشردیْ بیر، ولوله
«زمانی که دختر با تاب از بالا بر می گشت
وپسر بچه با ترکه چوب او را محکم می زد
و او را وادار به بردن نام نامزدش می کرد
یکباره همه هلهله می کردند
و با خنده ولوله ای راه می افتاد»

میزان ﮔﯚنو، محصول لرکیْ، ییْغیْشدیْ
زارع پـایـیْ، اربابـیْن نن، چــــیْخیْشدیْ
ﻛﯚره کنـم، تـوْی تــوتمــــاقه، باتیْشدیْ
              توْیلر بیرـ بیر، باشلانردیْ، ساز اینن
              گـلـین گـلــردیْ ائویــنه، نــــــازاینن
«در فصل پاییز که محصول ها جمع آوری شدند
و سهم زارع از سهم ارباب جدا شد
داماد هم توان مالی برقراری عروسی را پیدا کرد
مجالس عروسی یک به یک با ساز و آواز شروع می شدند
و عروس با ناز به خانه اش می آمد»
 
توْی توتماقچیْن، موقددمات، واریْدیْ
 مصــلحـتیْ، آدیـازمـاغـیْ، واریْــدیْ
ات و دﯙﯦـﯚ، قـاب قـازانــیْ، واریْــدیْ
           داغـدن اوْدون، حئیوانلرنن، گلردیْ
           تکه ـ قــوْیــون، سـورودن آیریْلردیْ
«بر گذاری عروسی مقدّماتی داشت
مصلحت و نام نویسی داشت
برنج و گوشت و دیگ و دیگچه ای داشت
با حیوان ها هیزم از کوه می آمد
بز های نر وگوسفندان از گله جدا می شد»
 
یـوخـاریْـدن، جــارچـیْ سسیْ، گلردیْ
تـامـام کسـیْ، تـوْیـه خــــــبر، ائدردیْ
یوْل یوْلاغنن، جاریْی سسیْن، چکردیْ
               گئجه هرکس، توْی یئرییه، گئدردیْ
              نـوقـول یئـیوب، قتیْـمیْنیْ3، قوْیـردیْ
«از بالای روستا صدای جارچی می آمد
بزرگ وکوچک همه را به عروسی دعوت می کرد
با رسم خاصی جار می کرد
شب هر کس به محل عروسی می رفت
نقلی بر می داشت و پولی می داد»
 
توْی ایه سیْ، مئهمانلریْن، بیْلردیْ
ات دﯙﯦــــﯚنیْی، تـداریْکیْن، گؤرردیْ
آشپـز قوْلـون، یوخــــارئیه، وورردیْ
          یخنیْ پیْلوو4، پیشیْر ماقچیْن، قاچردیْ
          سحر تئزدن،بو زحمت چــیْن، چاپردیْ
«به این وسیله صاحب عروسی تعداد مهمان هایش را بر آورد می کرد
و تدارک گوشت و برنج را می دید
آشپز هم آستینش را بالا می زد
و برای پختن یخنی پلو می دوید
از صبح زود برای این زحمت خود را آماده می کرد»

کؤره کنیْی، سققلیْنیْی، قیْرخماغیْ
تـار قـابـال نن، حـــاممامه آپارمــاغیْ
دوست وْ رفیْق، آره لرده، ﮔﯚلمــاغیْ
        گـؤردوم اوْنـده، رفــیْق لـریْــی، مــئهریْنیْ
        قوم و خیشیْی، یار یولداشیْی، لو طفیْنیْ
«مراسم ریش تراشی داماد
وبردن به حمام با ساز و آواز
خنده های دوست رفیق در میانه راه
آنجا دیدم مهر و محبت دوستان را
و لطف اقوام وخویشان و یاران را »

جـهـیزیْـیّه، خـونچـالــــــرده، الده دیْ
میس ایدیشلر5، جوانلــرنن، یوْلده دیْ
سازنده نیْی، کوکیْ حتما، سنده دیْ
            قاب ـ قازن نن، تاقچه لریْ، بزردیْی
          رف دیـــواره، دؤزمــه لــریْ، دؤزردیْی
« جهیزیه در داخل طبق ها و بالای دست ها
ظروف مسی هم با جوانان در راه است
کوک نوازنگان هم در دست تو است « شاباش دادن »
تاقچه ها را با ظروف تزیین می کردیم
چیدنی ها را هم بر دیوار و رف ها می چیدیم»

تـوْیـلـریـْنـده، اوْخـوردولــــر، اؤزلــریْ
شاد اوْلماقـچیْن، چالردیْلر، سازلریْ
ائمّــه دن، دئـیه ر دیْلـــــر، سؤزلــریْ
     پئیغمبریْی قیْزینیْ علی آلدیِ یار یار
     قیز آلماق وْ قیز وئرماق شوْن نن قالدیْ یار یار6
«در عروسی هایشان آواز می خواندند
برای شادی ساز می نواختند
سخنانی از ائمه می گفتند
(دختر پیغمبر (ص ) را علی (ع) گرفت یار یار
رسم دختر دادن و دختر گرفتن از همان ها به یادگار ماند یار یار) »
 

رسم لـریْنده، یار یار دئماق، واریْدیْ
یار یار لرده، یاخچیْ سؤزلر، واریْدیْ
سـؤزلـریـْنده، محبّـت لــــــر، واریدیْ
            (آفتافاده، سوو قوْیدوم، دؤرولوتدیْ یار یار
        گئدیْی گؤریْی، ﻛﯚره کن، ﮔﯚل اوْلیْتدیْ یار یار)

«در رسم هایشان یار یار گفتن بود
در یار یار هایشان سخنان زیبا بود
در سخن هایشان مهر و محبت بود
(در آفتابه آب گذاشتم زلال شده یار یار
بروید و ببینید داماد گل شده است یار یار)» 
 
توْی گئجه سیْ، چالوو وورماق، اوْینه ماق
خـاتـیـْن لـریْـی، مجلــــیْــسیْنده، اوْخوماق
الـدفـیْ نـن، کئـچـن لـردن، یئـــــــرله مـاق
               (باباجیْقیْی7، اﯙستو میریْی، قله سیْ
              گئتدی گؤریْکمه دیْ یاریْی قره سیْ)
 «در شب عروسی زدن وکوبیدن و رقصیدن
در مجلس زنانه آواز خواندن
با دایره از گذشته ها آواز خواندن
بالا تر از بابا جوق میر قلعه است 
رفت و محو شد و دیده نشد سیاهی یار »

بیر خاتیْن اوْخوردیْ، اوْغـــلن دیْلیْن نن
بیری یـــم سؤیلردیْ، گلــــین دیْلیْن نن
الـدفیْ سسلـردیْ، عاشـیْق دیْلیْن نن
                   (بیر حیه ط آلیْب بن حاممامه یاخیْن
                 حاممام نن چیْخن چیْ بوْیییه باخئم)

«خانمی از زبان داماد آواز می خواند
یکی هم از زبان عروس می گفت
دایره هم از زبان عاشق به صدا در می آمد
( خانه ای گرفته ام نزدیک حمام
زمانی که از حمام بیرون می آیی قد و بالایت را به تماشا بنشینم)»

گـلـیـْن بئـلـیْ، باغـلانــردیْ، شـــال اینن
قورآن - چؤره ی، چؤله نردیْ، شـال اینن
نـنـه بـیـْردن، باقـــــــیْـرردیْ، قـــــال اینن
              گلیْن یوْلی8، چالـمـاق یادلردن، چیْخمز
              یار یار دئماق، سسی یادلردن، چیْخمز
«کمر عروس با شال بسته می شد
با قرآن وتکه نانی داخل آن
به یک باره مادر عروس با صدای بلند گریه می کرد
آهنگ « گلین یولی » از یاد رفتنی نیست
و فریاد های یار یار هم از یاد رفتنی نیست»
 
رنگ لی پالتر باش ایه قدن گی ینده
نازو غمــــزه یی نن ائـــودن چیْخنده
آته مینـــوو تــززه ائـــوه گئـــــدنـــده
           کیچی اوغلــن مینردیْ قیز تـرکینه
          اوّل چــــاغــا اوْ ائـوده اوغلــــن اوْله
«زمانیکه عروس سر تا به پا لباس های رنگین می پوشید
و با ناز غمزه از خانه بیرون می آمد
سوار بر اسب به خانه جدید می رفت
پسر کوچکی سوار بر ترک اسب عروس می شد
تا اوّلین بچه در آن خانه پسر باشد»
 
گلیــــــن چیْخوْو آته یه باش اه یـه ردی
اؤز بختــی نیْی یوْلینده  باش قوْیه ردی
آرزو لــــــر نـن اوْ ائــــــو دن گئــــــدردی
          زیر لفظی نی گلین آلمـــاق یاد اوْلسون
          شاباش وئرماق اوْی نئیه نه یاد اوْلسون
«عروس بیرون می آمد و به پدر ادای احترام می کرد
به سوی بخت و اقبالش گام می گذاشت
با آرزو های فراوانی او از خانه خارج می شد
هدیه گرفتن عروس یادش بخیر
به آنها که می رقصیدند شاباش دادن یادش بخیر»

گلین لریْی، بدوْو آته، میـنمه سیْ
یاریارلریْی، بلند صداسیْ، سسیْ
ﻛﯚره کنیْی،نارنن آلمه، آتـمه سیْ
               بیر نازنین، خاطیْره دیْ، یادیْــمده
               عجب نازلیْ، منظره دیْ، گؤزیْمده
«سوار شدن عروس بر اسب راهوار
سرو صدای بلند یار یار
 و پرتاب کردن سیب و انار توسط داماد
خاطره نازنینی است در یادم
و عجب منظره جالبی مقابل چشمانم»
 
شئـر علـی9 نیْی، یار یار لـریْ، نفسیْ
یاریْ گئـجه، چــــکردیْ اوْ، ناز سسیْ
شادائدردیْ، ســؤزلریْی نن، هر کسیْ
            (یوخاریدن گله من چکمه می چک یار یار
       ایندیْ قیْزیْی، ائرته من ایچیْ ییْ چک یار یار)
«یار یار گفتن های شیر علی و نفسش
نیمه شبان می کشید او صدای نازنینش را
هر کسی را با سخنانش شاد می کرد
(از بالا می آیم چکمه هایم را بکش یار یار
اکنون دخترت را می برم حسرت بکش یار یار)

الله اکبر، عجب عاششیق، چـالردیْ
تئریْنگی نی، قئشقیْریْغی، سالردیْ
گلیْن قیْزم، کفتر کـــــیْمیْن، اﯙچردیْ
          یـادئیْیده دیْ، چـاغـالــرنن، قاچردیی
          دام باجه دن، خیْزلووعجب، آشردیی
« الله اکبر عجب عاشیق ها می نواختند
ولوله عجیبی به راه می انداختند
دختر نامزد شده هم همانند کبوتر می پرید
یادت می آید که با بچه ها می دویدیم
از در و دیوار می پریدیم و عبور می کردیم »
 
توْی ﮔﯚنلریْ، پیْلوو لریْ، ﺳـﯚزنـده
سلله لـریْ، بــیر کیْناردن، دﯙزنـده
مست جـوانلر، ایپ لریْنیْ، اﯙزنـده
            توْیده عجب، ولـوله لـر، اوْلردیْ
            قوجه جوان، بلند بلند، ﮔﯚلردیْ
«روز عروسی زمان آب کشیدن پلو ها
که سبد ها را از یک کنار چیده بودند
جوانان سر مست هم شادی می کردند
در عروسی چه ولوله ای می شد
پیر و جوان هم بلند بلند می خندیدند»
 
توْیلرده کیْ، دف قوْشمه لر10، یادده دیْ
اوْیلئــیانیْی11، دوْتــــارئ باخ، طاقده  دیْ
خاتیْن لریْی، الـدفیْ سیْ، دیـْلـده دیْ
              کئچن لـریْی، محبّتیْ، چوْخیْدیْ
             اﯙره ی لرده، کینه لریْ، یوْخیْدیْ
«دف و قوشمه های عروسی ها یادم است
دو تار اولیا قلی ببین در طاقچه است
خانم ها هم با زبان هایشان دایره می نوازند
گذشتگان محبتشان فراوان بود
در دل هایشان کینه نداشتند»
 
قتیْم قوْیماق12، نه بیر گؤزل، رسمیْدیْ
مـجـمـه لـریْ، دوْلــندیْرماق، بزمیْدیْ
پـولـیْ وئـروْو، نوقول یئماق، هــزّیْدیْ
        آی بو رسیْم، نه بیر گؤزل، رســمیْدیْ
        جوانلـریْـی، الـیْن توتـماق، ﮪﯚسنیْدیْ
«قاتِم دادن چه رسم خوبی بود
گرداندن مجمعه ها چه بزمی بود
پول دادن و نقل خوردن چه هزّی داشت
آی این رسم چه رسم زیبایی بود
گرفتن دست جوانان چه حسنی بود»

الله اکـبـر، عــرب آشـپــز13، نئــــــرده دیْ؟
مرحوم بارت14، کامانچه سیْ، کیْمده دیْ؟
علینقـــیْ15، نوخانــدانــــده، نئـــــرده دیْ؟
             مجلئس لریْ، شیرین ائدوْو، گئتدیْلر
             اؤز لــریْن نن، خـاطئـره لــر، قوْیدیْلــر
« الله اکبر عرب آشپز کجاست؟
مرحوم برات کمانچه اش دست کیست؟
علینقی، نوخندانست، کجاست؟
مجالس را شیرین کردند و رفتند
و از خود خاطره هایی بجا گذاشتند »

کؤچه باغـده، شئروْ باغــــدن، گلردیْ
کرم دئردیْ، اصلی نیْ اوْ، سسلردیْ
دردلیْ کرم16، سؤزلــرینیْ، سؤیلــردیْ
         (هر صباح هر صباح بولبولیْی سسیْ
          باشـیْمـه ووریْـتدیْ یـاریْـی هواسیْ )
 «شیر علی در کوچه باغ از باغ می آمد
با صدای بلند از کرم و اصلی می گفت
از حرف های پر درد کرم می گفت
هر صبح صدای بلبل می آید
و من هوای یار را کرده ام »

ارزئـرومیْــی داغــیْ قـــــاریْ، بـولاغـیْ
گئجه ﮔﯚندوز، سسده اوْلماق، قولاغیْ
مجنون تکیْن، یاردن آلماق، ســـوْراغـیْ
        (توموزیْی ایسسیْ سیْ غیشیْی ایازیْ
          جانیْـم آلـدی قـرا گـؤزلـریْی سنیْی17)
«برف و چشمه ئ کوه ارزروم
شب و روز منتظر شنیدن صدای یار بودن
همانند مجنون در سراغ یار بودن
گرمای تابستان و سرمای زمستان
جانم را گرفت این چشم های سیاه تو »
 
الله اکـبـر، نوخـاندانیْـی، تویــلریْ
جوان اوْغلن، جوان قیْزلر، بوْیلریْ
قازن ـ قازن، ات ـ پیْلوو، هویــلریْ
           بـیرده گنـه، اوْ ﮔﯚنــــلریْ، گـؤرئیدیْم
           جوان لریْی، خوْش لیْقیْنه، گؤلئیدیْم
«الله اکبر عروسی های نوخندان
قد و قواره پسران و دختران جوان
دیگ های فراوان پلو و های هایشان
ای کاش یک بار دیگر آن روز ها را می دیدم
و همراه شادی جوانان می خندیدم»
 
 

اتکلر و آتیرمالار :
1- عاشق : باخشی : گروه نوازندگان و خوانندگان
2- یاشماق: دهن بند باشد که زنان و عروسان دهان خود را به آن پوشند.
3- قاتِم: پول نقدی که مدعووین در مجلس عروسی به صاحب مجلس می دهند.
4- یخنی پلو:پلو گوشت مخصوص مجالس درگز.
5-ایدیش: ظرف
6- یاریار: اشعاری که با آهنگی خاص در عروسی ها خوانده می شود- اشعار بین پرانتز ها نمونه ای از اشعار یار یار درگزی است
7- باباجوق یا بابا جِق: نام قدیم لطف آباد.
8- گلین یوْلی: آهنگی که در زمان عروس کشان نواخته می شد.
9- شیرعلی: آقای شیرعلی نشاط
10 - قوْشمه: ازساز های محلی
11- اولیاقلی: مرحوم از بخشی ها و نوازدگان چیره دست محلی دوتارخراسان
12- قاتِم: هدیه نقدی در عروسی به صاحب مجلس
13-  عرب آشپز: مرحوم، از آشپز های چیره دست مجالس درگز
14- برات: مرحوم، نوازنده چیره دست کمانچه.
15- علینقی: آشپز چیره دست مجالس نوخندان و درگز.
16- کرم اصلی خان : داستان عاشقانه ای همچون لیلی و مجنون.
17- یادی از شعر های کتاب کرم و اصلی خان که به صــــورت هارای، (کوچه باغی) با صدای بلند خوانده می شد

شادباشید، همیشه ایام بکام .