زبان کهن ترکی خراسانی
+0 به یه ن
زبان کهن ترکی خراسانی
در تاریخ اولین نشانه از ترکان خراسان به حکومت اشکانیان باز می گردد. حکومت اشکانیان از تبار داهه (داها) بودند. داهه یک نژاد دو رگه از قوم سکاهای تُرک بود.
منطقه خراسان از گذشته مرکزیت بزرگ و اجتماع عظیم ترکها بوده است و امروزه نیز اگر نگاهی به خراسان بزرگ داشته باشیم خواهیم دید که هنوز هم ترکها بر این سرزمین سلطه دارند مرکزیت های بزرگی که امروزه ترکنشین هستند. از جمله : هرات- مزار شریف- بجنورد- شیروان- قوچان-توس (مشهد)- مرو- سمرقند- بخارا و تاشکند. و....
بدلیل ورود ترک های مختلف از ایل های دیگر تاثیرات زیادی بر زبان ترکی خراسان نهاده است. ترک های خراسان و ترکمن ها از گذشته دارای روابط مثبت و دوستانه ای با هم بوده اند. بخاطر همین, ادغامات و اشتراکات زیادی هم در زبان و هم در آداب و رسوم دارند.
نگاهی به تاریخ پر افتخار ترک های خراسان می اندازیم تا زبان شیرین ترکی خراسانی را بهتر تجربه کنیم.
اولین حکومت ترک خراسانی ماساژت ها بودند، پس از ضعف این حکومت حکومت جدیدی با نام آشکوزها یا همان اشکانیان ظهور کردند که اوج اقتدار حکومت ترکان خراسانی بود. پس از ضعف حکومت آشکوزها و سلطه ساسانیان به خاک خراسان حکومت نجات بخش هپتال های ترک برای آزادی خراسان و ضمیمه آن به ترکستان تلاش کردند، اما شکست خوردند. پس از پایان دوره تاریکی (ساسانیان) نور سبز اسلام بر این خاک تابید و پس از گذشت 200 سال از سلطه اعراب به ایران حکومت خود مختاری از ترکان خراسان ظهور کردند به نام طاهریان ترک خراسان و پایتخت آنان شهر مرو بود که امروزه نیز شهری ترکمن و ترک نشین میباشد. پس از به پایان رسیدن دوران درخشان طاهری، حکومت جدیدی در منطقه تشکیل شد به نام سامانیان و پس از سامانیان اولین حکومت مستقل و بزرگ ترک در خراسان پایه ریزی شد و غزنویان قومی ترک از ازبک های افغانستان امروزی که مناطق افغانستان- نیمی از ایران و پاکستان و مقداری از هند را زیر سلطه خویش داشتند. پس از غزنویان سلجوقیان به حکومت رسیدند که قومی ترک از ترکمن ها بودند. حکومت سلجوقی بزرگترین و مقتدرترین حکومت اسلامی و ایرانی به شمار میرود. حکومتی که مسیحیان را از بیت المقدس اخراج کرد. و پس از سلجوقیان خوارزمشاهیان ترک به حکومت رسیدند که دوران زوال ترکان در ایران آغاز شد و مغولها حملات سخت خود را آغاز کردند
پس از مغولان حکومتی ترکی/ مغولی در ایران روی کار آمد به نام ایلخانان که دوران طلایی اسلام نیز میتوان محسوب کرد و اما دوران حکومتی آغاز شد که هنوز که هنوز است در پی فتوحات و لشگرکشی هایش کتاب ها می نویسند و روایانی نقل می کنند.
امپراطوری تیموریان، حکومتی که باعث وحشت روم و روس شده بود و پس از فروپاشی تیموریان ایران به قسمت های کوچکتری تقسیم شد تا اینکه ترک های صفوی اردبیلی دو باره ایران را یکپارچه ساختند. اما آخرین شاه های این سلسله ضعیف بوده و حکومت صفویان توسط افغان های پشتون به آتش کشیده شد. در این زمان شیر مردی از تبار ترک های ایل آوشار (افشار) حکومتی پایه ریزیکرد که هنوز هم یاد می شود نادرشاه آوشار شیر مرد ترک از تبار قیرخلی از ایل بزرگ افشار بود تا اینکه در دوره های پایانی تاریخ ایران نیز حکومت به دست ترکمن های قاجار رسید.
به طور کلی دوره های تاثیر گذار بر زبان ترکی خراسانی به 4 دوره تقسیم میشود :
اول :حکومت های بومی ترک خراسانی، همچون ماساژت ها و آشکانیان
دوم :حکومت های ترک ازبکی
سوم:حکومت های ترک ترکمنی
چهارم:حکومت های ترک آذربایجانی
واضح و مبرهن است که این چهار قوم ترک تاثیرات زیادی بر زبان ترکی خراسانی داشته اند.
چند مثال از این تاثیرات :
ترکی ازبکی / ترکی ترکمنی / ترکی آذربایجانی / ترکی خراسانی
کاکا / دؤغون قارداش / کاکا و قارداش
اوشاق / چاغا / اوشاق / چاغا
یوگود / یوگورد / یورد / یورد
اما تاثیر ترکی آذربایجانی و بالاخص ترکمنی بیشتر بوده است.
زبان ترکی خراسانی در گذشته بخاطر همین اشتراکات کثیر با ترکمنی جزئی از ترکمنی محسوب میشود ولی هم اکنون خود یک شاخه از زبانهای ترکی می باشد.
زبان امروز ترکیه شاخه ای از زبان ترکی خراسانی می باشد. عثمانی ها قومی از ترک های خراسانی بودند که به درخواست شاه سلجوقی برای دفاع از ترکیه (تراکیه / آنادولو) به خاک آسیای صغیر وارد شدند.
اشتراک زبانی بین ترکی خراسانی و ترکی ترکیه ای بسیار زیاد می باشد. به چند نمونه زیر توجه کنید :
ترکی ترکیه ای / ترکی خراسانی
کاردش / قاردش-قارداش- قردش- کاکا
کارینجا- کارینچا / قارینچا- قارینجا
آنه / اَنه- آنه- اِنه- ننه
تام- توم- هپ / تام - بوتون
و در آخر می توان گفت زبان ترکی خراسانی پلی است میان ترکان غرب جهان با ترکان شرق جهان, پلی که هم زبان ترکی ازبکی هم ترکمنی هم اذربایجانی و هم ترکیه ای را بدون مترجم متوجه می شود. نگهداری از این زبان بر عهده فرزندان همین قوم خواهد بود.
گرد آوری و تهیه کننده : آتاتیمور.
منبع : ترکهای خراسان : اینجا
