نگاهی گذرا به تاریخ قدیم گریوان
+0 به یه ن
(تصویری قدیمی از دورنمای روستای گریوان که توسط عکاس مخصوص ناصرالدین شاه گرفته شده است و در آرشیو اداره پست بجنورد نگهداری می شود)
نویسنده : دکتر هادی گریوانی
ویراستار : اسماعیل سالاریان
اشاره : این مقاله در سال 1389 توسط دکتر هادی گریوانی نگارش یافته است و برای اولین بار پس از ویرایش در وبلاگ " زبان و ادبیات ترکان خراسان " منتشر می شود.
گریوان روستایی در بخش مرکزی و جنوب بجنورد و در خراسان شمالی واقع است. تاریخ گریوان را به سه دوره می توان تقسیم کرد: دوران باستان، دوران پس از اسلام آوردن مردمان بومی و ساکن در محل و گریوان در چند صد سال اخیر.
پیشینه تاریخی گریوان را باید در دوران باستان اشکانیان ترکتبار جست. متاسفانه منابع و مدارک تاریخی در مورد دوران باستانی آن در دسترس نیست. به هر حال اینقدر در مورد گریوان باستان می توان گمانه زنی کرد که مردمانی تنومند و پهلوان در این سرزمین می زیسته اند که آئین شامانیزم داشته اند و الهه گریوان را تقدیس می کرده اند.
در میان مردمان گریوان شایع است که در دهه های گذشته در هنگام شخم زدن و کندن زمین ها با قبرهایی مواجه می شدند که استخوان های آنها نشان دهنده آنست که مردمانی بسیار تنومند بوده اند. این مشاهدات شاید تائیدی باشدبراین که این قبور مربوط به اقوام ترک بومی بوده که از دوران باستان تا مدتی قبل از اسکان در محل جدید روستا در این منطقه زندگی می کرده اند و نام محل ها و کوه ها و دره ها و .... را همگی با اسامی ترکی نام گذاری کرده اند.
پس از هجوم اعراب و اسلام آوردن مردمان منطقه، دوره جدیدی از فرهنگ در این منطقه آغاز شده که تا چند صد سال قبل در این منطقه ادامه داشته است. دراین دوران مرکز عمده تجمع انسانی در بالای تپه ای در شرق محل گریوان فعلی و در مقابل روستای قاپاق که امروزه به نام تپه " ایمام قولاقئ" نامیده می شود، قرار داشته است. این تپه نیز مانند گریوان امروزی در محلی استراتژیک انتخاب شده بوده که بر تمام منطقه تسلط داشته است.
گریوان در محل قدیم تپه " امام قولاغی" به صورت قلعه ای بسیار سازمان یافته و منظم مانند بسیاری دیگراز قلعه های ترکان ایران اداره می شده است. این شهر توسعه یافته به احتمال بسیار زیاد دراثر زلزله ویران شده است و بعید به نظر می رسد که جنگی در این منطقه بین اقوام برای تصاحب زمین ها رخ داده باشد. در اسطوره ها و داستان های منطقه مردمان گریوان نیز اثری از جنگ دیده نمی شود. بازماندگان حادثه زلزله، محل فعلی گریوان را به دلیل قرار گرفتن در کنار چشمه آب و کنار روخه ها در اطراف آن و دسترسی آسان به آبها و مزارع برای اسکان انتخاب کرده اند.
لازم به یاد آوری است که تپه " امام قلاقئ " تپه ای باستانی به شمار می آید که آثار این شهر ویران شده حتی با قدم زدن در سطح زمین و مشاهده کوزه شکسته ها مشهود است. آب شرب این شهر از چشمه ای در فاصله حدود یک کیلو متری بنام " جفرینگ گئلئ " یا " بند جعفر" در جنوب آن و با لوله های سفالین تامین می شده است و آثار این لوله کشی حتی تا دهه های قبل نیز در محل باقی بوده است.
از دیگر آثار گریوان در محل قدیم " ایکی تپه " یا همان تپه گندم در مجاورت آن و بین روستاهای قاپاق و درتوم و در حدود مقابل ایستگاه تقلیل فشار گاز می باشد. ظاهر در بالای این تپه آسیاب بادی توسط گریوانی های ساکن در محل قدیم " ایمام قلاغی" ایجاد شده بود که به کمک باد سنگ های آسیاب بحرکت در می آمده و گندم را آرد می کردند. علت آن بدلیل نبود آب کافی در محل قدیم جهت آسیاب آبی بود که اقدام به ایجاد آسیاب بادی کرده بودند. اثر انبار گندم در این تپه هنوز هم وجود دارد و گندم های سیاه شده بمرور زمان در محل نمایان است.متاسفانه در غفلت سازمان های مسئول، این تپه تاریخی به دفعات مورد تهاجم غارتگران آثار تاریخی قرار گرفته است. حفاری های شبانه قاچاقچیان تا دهه های قبل ادامه داشته است و مرمان محل شاهد بوده اند ولی با وجود گزارشهای معتمدین مسئولین ذیربط هیچگونه اقدامی در خصوص قاچاق عتیقه جات نکرده اند.
همانطوریکه ذکر شد بازماندگان ترک این شهر متمدن در محل فعلی گریوان اسکان گرفتند و سپس به صورت تجمعات انسانی کوچک و پراکنده در اطراف گریوان در دامنه های آلاداغ ساکن شده اند. به این علت ابتدا در مجاورت دامنه ها ساکن شده اند که اولا زندگی قبیله ای داشته اند و هر یک از قبایل ترجیح داده اند محلی جدا و مستقل برای خود داشته باشند دوم اینکه این قبایل کوچ نشین و عشایر بوده اند و تنها در فصول سرد در این منطقه تجمع می کردند و در طول فصول بهار، تابستان و پائیز برای پروراندن دام های خود به کوهستان های منطقه مهاجرت می کردند. اما محل های تجمع مورد بحث را نیز حفظ کرده و شیوه زندگی جدیدی را در پیش گرفتند که حد واسط بین یکجا نشینی و کوچ نشینی بوده است. به این ترتیب که در طول زمستان در گریوان زندگی می کردند، اما در حدود نیمه های بهار با آغاز فعالیت کشاورزی برای رسیدگی به امورات کشاورزی و بهره مند شدن دام ها از مراتع طبیعی به محل های مورد بحث رجعت می کردند. این محل ها در حال حاضر نیر به صورت خانه باغ وجود داشته و مورد استفاده قرار می گیرند. برخی نیز که کماکان شغل دامپروری منبع اصلی درآمدشان را تشکیل می داده است ترجیح می داده اند به رسم گذشته در فصل بهار و تابستان به کوهستان یایلاق رجعت کنند. یایلاق دامداران کوچرو کمان با اخذ مجوز از مبانی ذیربط کماکان ادامه دارد.
پیشینه محل جدید گریوان دست کم به پیش از نادرشاه بر می گردد. نقل شده است که نادرشاه در زمان حکومت خود از این منطقه عبور کرده و مردم تا مسافتی نادر را همراهی کرده و مردی از ترکان گریوان به نام " علی گلی " که در محل فعلی روستای علی گل در مجاورت گریوان ساکن بوده تا مسافتی به افتخار نادر قوشمه می نوازد و اشعارعامه ترکی می خواند . فرزندان علی گلی به رسم پدر به زندگی در این محل ادامه داده و اندک اندک آبادی "علی گل" در مجاورت گریوان شکل گرفته است فرهنگ قوشمه زنی همچنان بین عقاب و نوادگان علی گلی مرسوم و ادامه دارد .
بدون شک گریوان تاریخ پر نشیب و فرازی داشته است که در صورت توجه کافی به مطالعه آن زوایای تاریک آن آشکار خواهد شد. در این مورد عمیقا جای خالی یک مطالعه دانشگاهی و جامع احساس می شود.
در حال حاضر گریوان و آبادی های وصل به آن گام های پیشرفت را یکی پس از دیگری برداشته و با اجرای پروژه های جاده، طرح هادی، گاز کشی، اصلاح شبکه‌های آبرسانی، مخابرات و بهداشت, دهیاری و...درحال ارتقاء و تبدیل به شهر می باشد.
