تاکید نادرشاه به دفعات بر تورک و تورکمان بودن خود

اشاره : در منابع فارسی بین ترکمن، تورکمن و ترکان آزربایجانی تورکمان، فرق گذاشته نمی شود و نتیجتا ایلات و دولت های ترک آزربایجانی مانند آق قویونلو، قاراقویونلو، صفوی، و قاجار به خطا ترکمن نامیده می شوند. این منابع فارسی، به خطا ایل قزلباش افشار و در نتیجه دولت افشاری را نیز دولتی ترکمن توصیف می کنند. در حالی که ایل افشار، جزء ایلات آزربایجانی تورکمان، یعنی قزلباش بوده و غیر از ایل آوشار سنی مذهب منسوب به خلق ترکمن است.

در زیر به برخی دیگر از خصوصیات اخلاقی و عملکرد های مهم نادرشاه افشار اشاره می شود:

ارتقاء موقعیت زبان ترکی :
طائفه افشار مانند دیگر طوائف قزلباش همواره از حامیان زبان و فرهنگ ترکی در تاریخ بوده است. دولت ترکی -آزربایجانی افشاری نیز جایگاهی ممتاز در تاریخ زبان و فرهنگ و تاریخ سیاسی -نظامی ترک دارد. در دولت تورکمانی افشار، مانند دولت تورکمانی قبلی یعنی صفوی، سیاست گسترش زبان ترکی و مخصوصا رسمی نمودن آن در مقیاس دولتی ادامه یافته است. از مشخصات نادرشاه افشار اهمیتی است که به زبان ترکی میداده و تدابیر مختلفی است که وی برای حفظ و ارتقاء موقعیت رسمیت و دولتی بودن زبان ترکی، کاربرد در عرصه دیپلماسی و تثبیت آن به عنوان زبانی نوشتاری انجام داده است.

-  نادر شاه اقدام به چاپ پول به دو زبان فارسی و ترکی کرده استنادر شاه افشار از شاهان با خودآگاهی ملی ترک در ایران است که اقدام به چاپ پول به دو زبان فارسی و ترکی کرده است. بر اسکناس چرمی وی عبارت "پوست شتر، حکم نادر، دئمه گؤتور" نوشته شده بود. اقداماتی از این قبیل، دلیلی بر توجه وی به زبان ترکی و حساسیت او در مورد قومیت ترکی اش بوده نشان می دهد که نادرشاه حکمرانی ترک وابسته به زبان ترکی و هویت ملی اش بوده است.

- نادر شاه کتیبه های چندی به زبان مادری خود ترکی نویسانده است :

وی کتیبه های چندی به زبان ترکی نویسانده است. در شهر دره گز کتیبه ای از نادرشاه بنام نادیر داش یازیتی- کتیبه نادری به زبان ترکی موجود است. این سنگ نوشته ترکی کم نظیر در تاریخ اسلامی و ترکی معروف به کتیبه نادری در مدخل دربند ارغون شاه در کلات نادری، ملک پدری نادر (دره گز خراسان) قرار دارد. کتیبه دارای ٢٤ بیت شعر ترکی است. اشعار متعلق به "گلبن افشار" از شاعران دربار نادر شاه افشار است.

کتیبه ترکی دیگر نوشته شده به امر نادرشاه افشار، قصیده ترکی "شه جم حشمت دارا درایت، نادر دوران" است که به سفارش نادر شاه سروده شده است. نادرشاه هنگامی که می خواست بارگاه حضرت علی(ع) در نجف را با طلا بپوشاند، از نشئه تبریزی درخواست نمود که ماده تاریخی بنویسد و هنگامی که این قصیده ماده تاریخ نوشته شد، آنرا با آب طلا و شنجرف نویسانده بر سردر ورودی در بالای ایوان حرم حضرت علی (ع) در نجف نصب کرد. سراینده شعر، شاعر و ریاضیدان میرزا عبدالرزاق‌ تبریزی‌ جهانشاهی‌ متخلص به نشئه و یا نشاء، از احفاد سلطان جهانشاه قاراقویونلو، برجسته ترین حاکم دولت ترکی-آزربایجانی قاراقویونلو می باشد.

- زبان دیپلماسی نادر شاه ترکی بود.

وی با تمام مخاطبین خویش، در دیدارهای رسمی و یا غیررسمی از هر ملیت و مذهبی (حتا با پاتریک ارمنی و در فتح هندوستان) صرفا به ترکی صحبت می نموده است. زبان حاکم بر قورولتای مغان نیز ترکی بوده است. نادرشاه خواندن و نوشتن به زبان فارسی دست و پا شکسته ای را بعدها در آخر عمر به آموزگاری میرزا مهدی خان استرآبادی منشی مخصوص خود و ترکولوق برجسته عصر فرا گرفته است. بسیاری از نقل قولهائی که در کتب تاریخی از نادرشاه می شود، ترجمه گفتار اصلی وی به زبان ترکی است.

- زبان فرماندهی و کاربردی این ارتش نیز ترکی بوده است. علاوه بر سازماندهی ارتش دولت ترکی افشاری، زبان فرماندهی و کاربردی این ارتش نیز ترکی بوده است. در این قشون افراد عادی آن باشدان گئچه ن نامیده می شده اند که در عصر عباس میرزای قاجار به سرباز فارسی ترجمه شده است.

- دوره حاکمیت نادر شاه، تاثیر گسترده زبان ترکی و نفوذ و ورود همه جانبه اصطلاحات و واژگان ترکی در زبان فارسی است .

دوره حاکمیت وی همچنین دوره تاثیر گسترده زبان ترکی بر فارسی و نفوذ و ورود همه جانبه اصطلاحات و واژگان ترکی در زبان فارسی است. در این دوره همچنین کتب با ارزشی در باره گرامر و لغت ترکی تالیف شده است. به عنوان نمونه منشی نادرشاه، میرزا مهدی خان استرآبادی، کتاب مبانی اللغت را در دستور زبان ترکی و اثر برجسته سنگلاخ را در لغت ترکی نگاشته و به نادرشاه افشار تقدیم نموده است. میرزا ذکی مشاور نادرشاه نیز گلچینی از مجموعه اشعار ترکی مشتمل بر ده هزار بیت را تدوین کرده است.

نادرشاه افشار : شاهی و سروری در ایران، موروثی ایل جلیل ترکمان

نادرشاه افشار بنیانگذار دولت ترکی - آزربایجانی افشار، از معدود حکمرانان دارای خود آگاهی و شعور ملی ترک در تاریخ ایران است. از جنبه فرهنگ ترکی بین " سلطان احمد جلایری "، " جهان شاه قاراقویونلو "، " اوزون حسن آغ قویونلو "، " شاه اسماعیل صفوی "، " نادرشاه افشار " و " آغامحمد خان قاجار " کوچکترین فرقی موجود نمی باشد. همه این سلاطین آزربایجانی بر ترک و تورکمان بودن خود واقف و بدان افتخار می کرده اند. در نادرشاه نیرومندی خود آگاهی ملی ترک و حمیت اویماقیت قزلباشی- تورکمانی آشکارا دیده می شود. نادرشاه به دفعات و از جمله در قورولتای تورکمان بر ترک بودن خود تاکید کرده است. وی پس از حمله فرزندش رضا قلی میرزا به شهر بلخ و تصرف آنجا، مکتوبی نوشته و به فرزند خویش امر کرده است که از تعرض به سر زمین و کشور ترکان و مغولان پرهیز نماید. در نامه ای که به تاریخ ١٧٤١ به سلطان عثمانی محمود اول فرستاده است نیز خاطر نشان می کند که در جنگ هندوستان، تاج و تخت محمد شاه امپراتور را به سبب آنکه او از سلاله ای ترک بود به وی باز گردانده است.

- تاکید نادرشاه به دفعات بر تورکمان بودن خود

یکی از نام هایی که بین قرون ٢٠ - ١٤ میلادی برای نامیدن طوائف قزلباش آسیای صغیر و آزربایجان و ایضا خلق ترک آزربایجان بکار رفته است - و دول آزربایجانی ماقبل خود و همچنین عثمانیان تاکید نموده است. او در نامه ای به شیخ الاسلام عثمانی شیخ مصطفی افندی شاهی و سروری در ایران را موروثی ایل جلیل ترکمان می داند و می گوید که مردم : " ... نواب همایون ما را به شاهی و سروری که موروثی ایل جلیل ترکمان بود اختیار نمودند ".

- در نامه ای دیگر به دولت عثمانی در مورد باز پس گرفتن آزربایجان و عراق؛ از دولت های صفوی، آغ قویونلو، قاراقویونلو و دولت خویش با نام دول تورکمانی یاد کرده، چنین استدلال می کند که مناطق مزبور : " ... در ازمنه سالفه به سلاطین ترکمان تعلق داشت که به سبب اختلاف انگیزی شاه اسماعیل به دولت علیه عثمانیه انتقال یافته ...". او خاندان عثمانی را نیز به عنوان بزرگترین خاندان تورکمانها – گروهی که منسوبیت خود بدانها را تاکید می کند

- توصیف کرده و در نامه های متعددی به عثمانی ها (که برخی از آنها به ترکی آزربایجانی نوشته شده اند)، از جمله به سلطان عثمانی محمود اول و فرزندش، به دفعات بر ترک بودن خویش تاکید نموده، از پیوندهای زبانی و تباری خود با حکمداران ترک عثمانی و هندوستان سخن رانده و خویشاوندی قومی خویش با آنها را متذکر می شود. (این در حالیست که در هیچکدام از مکتوبات عثمانیان خطاب به نادرشاه مشابه این حسیات به چشم نمی خورد که حاکی از این است که یا رجال عثمانی ملتفت این علائق تباری نبوده اند و یا بدان اهمیت نمی داده اند). نادر شاه در دو نامه – یکی به ترکی دیگری به فارسی- که به صدر اعظم عثمانی حکیم زاده فرستاده است ذکر می کند که تورکمان ها (ترکان آزربایجانی) و عوثمانی ها از یک نژاد و اصل اند و در صدد رفع اختلاف های بین این دو دولت بر می آید.

نادر و پاسداری از هویت ترکی

نادرشاه علاوه بر نام هایی مانند " اوگه ده ی " ، و " تیمور " برای پسران خویش یکی را نیز بنام " اولدوز " (به معنی ستاره) و یکی از نواده های خویش را " اوغورلوخان " نامیده است. اولدوز طبق اساطیر ترکی نیای ترکان افشار و از فرزندان اوغوزخان می باشد. وی حتی به امپراتور روس کاترین، نام ترکی " آق بانو " را داده است. آنگونه که از نام گذاری های خانواده نادرشاه دیده می شود، والدین وی نیز دارای شعور ملی ترکی بوده اند. نام یکی از برادران وی " بکتاش " و دیگری " بابیر " است.
- اؤگه ­ده­ی : (معادل اوختای در ترکی آزربایجانی)، نام فرزند چنگیز خان. اؤگه و یا اؤکه به معنی بسیار دانا، فرزانه، شخص سالمند، بزرگ خلق و نامدار و وزیر آمده است. ده­ی، دای، تای و .... به معنی صاحب خصلتی است. مانند کلمه چاغاتای که به معنی شخص سفید است. (چاغان به معنی سفید+ تای). از همین ریشه است اؤکمه­ن به معنی عاقل و باهوش؛ اؤکته به معنی اشتباه ناپذیر، آنچه که به هدف اصابت می کند؛ اؤکته­م به معنی مغرور و مشهور، معروف و نیرومند؛ اؤتکه­ن به معنی قهرمان، نیرومند.
- تمور (فرم فارسی آن تیمور، فرم ترکی آن دمیر) کلمه ای مغولی –آلتائی به معانی آهن، سمبل شکست ناپذیری و سلامت. از همین ریشه است نامهای تموچین (پسوند چین معادل پسوند دن در ترکی، معادل آن به ترکی دمیرده­ن، به معنی آهنین و یا دمیرچی به معنی آهنگر، نام اصلی چنگیز خان است)، تموگه، تموده­ر، تمولون.
- بک، بگ، بیگ، به­ی و بی کلمه هایی ترکی به معنای امیر بوده و در فرهنگ سیاسی دول ترکی عموما درجه ای بالاتر از آقا و پایین تر از خان و خاقان ترکی است. (امروزه "به­ی" به معنی آقا و "بک" به معنی امیر است). بیگلربیگی که گاها معادل اولوس بیگی (صدر دولت) استعمال میشده عنوانی است که از زمان دولت ترکی – آزربایجانی ایلخانی بکار رفته و به معنی امیرالمرا فارسی-عربی است. این عنوان از زمان شاه عباس صفوی در دولت آزربایجانی صفوی و به تقلید از عثمانیان به معنی امیر بزرگترین منطقه اداری و نظامی -معمولا آزربایجان- بکار رفته است.

- بیت شماره 12 کتیبه ترکی نادری در ارعونشاه تاکید اصل و نسب ترکی نادر به امیر تیمور می رسد:

نیسبه‌ت ایله شره‌ف-و فخر-ی اوجاق-ی تئیمور

حسه‌ب ایله به جهان٬ شاه-ی شاهان دیر مشهور

Nisbət ilə şərəf-u fəxr-i ocâq-i Teymur

Həsəb ilə be cahan şâh-i şəhandır məşhur

نسبش را بدان که از دودمان امیر تیمور است - حسب و منزلت این ایل و شاه شاهان در جهان مشهور است .