مقام و منزلت دختر و زن در قوانین تورکان

قیز (دختر)، خانیم (در اصل تئنیث خان بمعنای زن بزرگ)، خاتین ،خاتون ( بانوی بزرگ و زنان اکابر و زن شوهر دار و خطابه محترمانه به زن)، بگیم (خانم بزرگ) آرواد (زن شوهردار)، قادین و … واژه‌هایی هستند که ترکان برای نامیدن جنس مؤنث به کار می‌برند و هر یک در سن یا موقعیت اجتماعی مشخص کاربرد دارد.   

معنی کلمه " خانم " :
در لغتنامه دهخدا نوشته ریشه ترکی دارد. و حال مفهوم اصلی
خانم " خانوم " که در ترکی به صورت اصلی خانیم  می باشد و در قاعده ای دستور زبان ترکی :
خان + یم
خان = سرور , سلطان , ارباب , پادشاه
یم = برای من , مال من , تو، و ترکی این دو حرف به معنی ( تعلق داشتن برای من ) ، پس خانم در واقع خانیم یعنی سلطانم, سرورم می باشد. 

ارزش و مقام زن در نزد ترک ها به قدری است که نه تنها در واژه بلکه در رقص ترکی هم مرد جلوی خانش زانو میزند و ماه یا خورشید را از آسمان برداشته و به او تقدیم می کند. اینست مقام زن نزد ترکها... 

ارزش و مقام زن در نزد ترک ها به قدری والاست که نه تنها در واژه بلکه در رقص ترکی هم مرد جلوی خانش زانو می زند و ماه یا خورشید را از آسمان برداشته و به او تقدیم می کند.

فولکلور ترکی گاه دختر را به سیب سرخ تشبیه می‌کند (قیز، قیزیل آلما) و گاه او را تکه ی طلایی درخشان بر می‌ شمارد (قیزدی قیزل پارچاسی، پالچیغا دوشار پاریلدار).

هرچند موقعیت خاص اجتماعی در گذشته داشتن فرزند پسر را برای خانواده‌های متکی به اقتصاد کشاورزی و دامداری طلب می‌کرد و پدر و مادر، فرزند پسر را برای تامین مالی و حمایت‌های دوران سالمندی خود بیشتر می‌طلبیدند، اما دختر نیز نمک زندگی تلقی می‌شد و زنان بدون دختر را زنانی بی‌نمک برمی‌شمردند (قیز سیز آرواد، دوز سوز آرواد).  

ریشه کلمه آرواد :

در مورد ریشه کلمه آرواد چند نظریه مطرح است : " آرواد – آروات " یعنی چه؟، براستی کلمه ی (آرواد ) از کلمه ی عربی (عورت ) گرفته شده ؟

1- از کلمه " اوراقوت " در ترکی قدیم به معنی زن. (احتمالا بعنوان پیوند دهنده نسل ها) این ریشه در کلمه ی قزاقی اورپاق، بمعنای نسل نیز بکار رفته است. 

2- آر = ار (مرد) + پات (نقیض و مقابل ) = نقیض مرد.

3- از طرفی در زبان غنی تورکی نه به جنس زن، بلکه به زن شوهر دار " آرواد " می گویند. بعبارتی وقتی می خواهند بگویند فلان زن شوهر دار است می گویند: " اری واردیر " یا " آرواددیر ".

اما، اقایان همسران خود را با کدام نام بخوانند؟ خانیم یا آرواد؟ در خراسان خانیم یا خاتین و خاتون معمول است و در همه جا یکسان بکار می رود.