نظامی به تُرک بودن خود افتخار می کند

دکتر حسن راشدی :

نظامی در دیوانش در اثر " هفت پیکر " و دیگر آثارش به تُرک بودن خود افتخار می کند. در ترک بودن وی و پدرش شکی باقی نمی ماند :

گفت: من تُرک نازنین اندام                            از پدر تُرکتاز دارم نام

گفتم : از همدمی و هم کیشی                      نامها را بهم بود خویشی

تُرکتاز است نامت، این عجب است                  تُرکتازی مرا همین لقب است

خیز تا تُرک وار در تازیم                                هندوان را در آتش اندازیم (2)

در این ابیات ، در مصرع اول بیت اول " ترک" در معنای " زیبا روی " و در مصرع دوم " ترکتاز " در معنای شیردل و نترس و شجاع  است، در بیت سوم نظامی میگوید :

اگر نام تو " ترکتاز " است ، لقب منهم " ترکتازی " است که نظامی هم خودرا ترک شجاع و نترس معرفی می کند و در بیت چهارم میگوید :

حالا که چنین شد (هم تو و هم من ترسی از کسی نداریم) بپا خیز تا باهم مثل ترک ها (دانایان) بر هندوان (نادانان، تباهی ها، سیاهی ها، ناکامی ها) برتازیم و آنها را از بین ببریم .

حکیم نظامی در جای دیگر دیوانش و در موضوع  ستایش سخن و حکمت و اندرز میگوید :

تُرکی‌ام را در این حبش نخرند                 لاجرم دوغبای خوش نخورند (3)

در این بیت منظور نظامی از " ترکی‌ام " ، ضمن معرفی خود به عنوان ترکی که سخنان ترکانه (حکیمانه) ، روشنگرانه و خردمندانه برای مردم دارد اما در اجتماعی که تاریکی فکر (حبش) بر آن حاکم است این سخنان خریداری ندارد، گله‌مند است!

شاعر گنجه در شرفنامه ( خردنامه اسکندری ) به وسعت جمعیت ترکان در جغرافیای آن زمان نیز اشاره ای دارد:

ز کوهِ خزر تا به دریای چین                       همه تُرک بر تُرک بینم زمین (4)

یعنی از کوه های قفقاز گرفته تا دریای چین محل سکونت ترکان است . شاعر قدرت، مهارت  و برتری ترکان را نیز بدینگونه شرح میدهد :

به پیکان تُرکانِ این مرحله                         توان ریخت بر پای روس آبله (5)

یعنی باتوانایی و تیر سهمگین ترکان ، روس ها را می توان مغلوب خود کرد.

منابع و توضیحات :

1- منبع : یورداش آذربایجان : اینجا

http://yurddash.arzublog.com/post/72018

2- کلیات دیوان حکیم نظامی گنجوی به کوشش و ویرایش : کاظم عابدینی مطلق، انتشارات آدینه سبز ، سال چاپ  1391 موضوع : هفت گنبد (هفت پیکر)- بهرام نامه ، ص : 645

 3- همان کتاب ، موضوع هفت گنبد- بهرام نامه ، ص : 572

4- همان کتاب ،  موضوع : شرفنامه ، ص : 995

5-همان کتاب ،  موضوع : شرفنامه ، ص : 996