داکتر اسدالله محقق

آته لر سوزی عقل نینگ کوزی               

دانش عوام شاخه یی است از علم مردم شناسی و عبارت است از علم به آداب و رسوم، بازیها و سرگرمیها، قصه ها، افسانه ها، داستانها، ضرب المثل ها، چیستانها ، ترانه ها، سرودها و تصنیف های شادی و غم یک قوم و ملت که زبان به زبان و دهن به دهن از نسلی به نسلی می رسد و جمع آوری و بررسی دقیق انها بسیاری از نکات تاریک و مهم زندگی و معیشت، اخلاق وعادات، عواطف و احساسات و طرز تفکر و اندیشه و اجمالاً خصایث روحی و ملی ان قوم و ملت را آشکار می سازد.  ما اکنون ضرالمثل های اوبیکی را مورد بحث قرارر می دهیم

ضرب المثل ها :

ضرب المثل ها در میان مردم و از زندگانی مردم پدید می آید و با مردم پیوند ناگسستنی دارد. این جملات کوتاه زیبا لولو اندیشه و دانش مردم ساده و میراثی از غنای معنوی نسل های گذشته است که دست به دست و زبان به زبان به آیندگان می رسد و آنان را آمال و آرزوها، باغم و شادی، با عشق و نفرت، با ایمان و صداقت و با اوهام و خرافات پدران خود آشنا می سازد. زبان شیرین ترکی، در نتیجهء فکر موشگاف و باریک بین و نکته سنج ترکی از لحاظ امثال و حکم از بهترین و غنی ترین زبان های زندهء دنیاست. ما می خواهیم با ترجمه و توضیح مختصر ضربالمثل های ترکی اوزبیکی در خدمت هموطنان عزیزخویش باشیم:

ضرب المثل : آته لر سوزی عقل نینگ کوزی

ترجمه : گفتار پدران چشم عقل و خرد است.

توضیح : گفتار بزرگان و پند و اندوز پدران و نیکان ما آیینهء تمام نمای عقل و خرد است که باید از ان استفاده کرد و بر غنای فرهنگی امروزی مان باید افزود و از نکات مثبت و عمده آن در زنگی بهره ور و از نکات منفی آن درس عبرت گرفت.

آز آز اورگه نیب دانا بولور          قطره قطره ایغیلیب دریا بولور

ترجمه : با کم کم فراگیری انسان دانشمند می گردد و از مجموعهء قطره ها دریا به وجود می آید.

توضیح : انسان نباید انتظار آن را داشته باشد که در یک شب و روز و در مدت اندک عالم و دانشمند گردد؛ زیرا این نا ممکن است، باید اندک اندک آموخت تا دانشمند شد و نباید دنبال فراگیری علم و دانش را ترک گفت. یعنی علم و دانش را باید فراگرفت هر چند اندک هم باشد، همین گونه قطره به تنهایی خود قطره است، اما از مجموع قطره ها دریا به میان می آید. این ضرب المثل از فرموده های امیر علیشیر نوایی است.

ضرب المثل : قوناق کیلر ایشیک دن، رزقی کیلر تیشیک دن

ترجمه: مهمان از در می آید و روزی وی از سوراخ (روشندان و روزن) می آید.

توضیح : یعنی با آمدن مهمان از در رزق و روزی او از روزن می آید. نباید با آمدن مهمان پریشان و دلتنگ شد، بلکه به عزت و احترام مهمان هر چند نان و پیاز هم باشد و هر آنچه که در توان میزبان بوده باشد در خدمت مهمان قرار دهد و از مهمان با پیشانی باز استقبال نماید، پیفمبر خدا صلی الله علیه و سلم فرموده اند : کسیکه به خدا و روز آخرت ایمان داشته باشد باید مهمان خود را عزت و اکرام نماید، و این ضرب المثل ترکی اوزبیکی هم دلالت به مهمان نوازی ترکان می کند.

ضرب المثل : بال شیرین، بال دن باله شیرین

ترجمه : عسل شیرین است، اما فرزند از عسل شیرین تر است.

توضیح : این ضرب المثل اوزبیکی دال بر فرزند دوستی و شفقت ترکان نسبت به فرزندان شان است. در زبان ترکی اوزبیکی برای عسل بال می گویند و این باله کلمه مجرد نیست بلکه کلمه مشتق است که از بال گرفته شده که به معنای عسل است یعنی والدین فرزندان شان را که از عسل هم شیرین ترند، دوست می دارند.