ویژگی های کلی زبان ترکی

مقدمه : زبان مادری اولین وسیله ارتباطی انسان هاست که وظیفه اصلی آن برقراری ارتباط کلامی و فرعی آن پایه و اساس هویت، فرهنگ و تفکر بشر است بطوریکه، انسان اول زبان مادری را یاد می گیرد و بعد در همان زبان فکر می کند و به وسیله ی همان زبان افکار و علوم خود را به نسل های بعد منتقل و هدیه می دهد . 

زبان مانند هر موجود زنده، دارای تکامل و پویایی است و از ابتدایی ترین صداها شروع شده و به هجا و کلمه ها تبدیل می شود و در طول قرن ها اندک اندک ساختار خود را تکمیل می نماید و این موضوع بدیهی است که هرچه عمر یک زبان بیشتر باشد توانمند تر است .

زبان مانند هر موجود زنده‌ی دیگر قابلیت زند و زای داشته و دارای مرگ و میر است. به عبارتی بسیاری از زبان‌های رایج درازمنه‌ی قدیم، امروزه کاربرد نداشته و از بین رفته‌اند و در مقابل بسیاری از زبانها نیز همچنان درحال زند و زای می‌باشند و ملل آن زبان با آنها تکلم می‌نمایند.

آنچه باعث مانایی و دوام زبان‌ها می‌گردد ثبات شرایط سیاسی و اقلیمی کشورها و غنای آن زبان‌ها می‌باشد، عناصر لغت‌‌ ساز اعم از پیشوندها، میانوندها، پسوندهای صفت‌ساز و اسم‌ساز و غیره نیز در مانایی و غنای زبان موثرند.

بعضی از زبان‌ها و گویش‌ها در مقارنت با سایر زبان‌ها مغلوب زبان غالب گردیده و به مروراز بین می‌روند و یا فقط شکل خود را تغییر و با شکلی دیگر به حیات خود ادامه می دهد.

انقراض و نابودی هر زبانی دلیل بر ضعف آن زبان نمی باشد، بلکه دلیل بر بی لیاقتی افرادی است به آن زبان صحبت می کنند. از بین رفتن یک زبان به نشانه ی از بین رفتن فرهنگ و هویت قومی است که بدان زبان سخن می گوید و از هر جنبه ای مد نظر قرار گیرد کاری غیر انسانی است .

بعضی از ویژگی های زبان ترکی:

1- در زبان ترکی برخلاف برخی از زبان ها، حرف تعریف (ال تعریف در عربی وa , the  در انگلیسی و.... ) وجود ندارد.

2- در زبان ترکی، مقوله جنس ( مذکر، مؤنث، خنثی) وجود ندارد. در زبان آلمانی و روسی، سه جنس - و در عربی و فرانسه - دو جنس وجود دارند که مثلا وقتی در عربی واژه ی " رَجُل " (مرد) مذکر است، افعال و ضمایر اشاره و دیگر ضمایر و صفات، باید مذکر آورده شوند.

3- در زبان ترکی افعال بی قاعده وجود ندارد و تنها فعل بودن یعنی " ایمک " بی قاعده است. (– دی / دیر / ایدی / ایمش-). در حالی که در بیشتر زبان ها، یادگیری افعال بی قاعده بر دشواری کار می افزاید.

4- در زبان ترکی تنها نُه (9) مصوت (حرف صدادار) وجود دارد. همه ای حروف نیز مصوت کوتاه هستند.

چنانچه می دانیم در زبان فارسی و عربی شش مصوت کوتا و بلند دارپم. در زبان ترکی علاوه بر این شش مصوت : ( اَə :  ، اِ :  e ، اُ o :، آ : a ، ای : İ، او : U) که با اعراب نشان می دهند، سه مصوت دیگر ( اوٌ : Ö ـ اؤ : Ü ـ ائـ : I ) وجود دارند که مخصوص زبان ترکی هستند و در فارسی معادلی برای آنها وجود ندارد.

چون یاد گیری این مصوتها نقش زیادی در یادگیری و نگارش زبان ترکی دارند با ذکر مثال آورده می شوند.

1- آ  (Â) : در کلماتی مثل: آت (اسب)، آتا (پدر)، قار( برف)، داش ( سنگ)

2- ‏او  (u) : در کلماتی مثل : دوز (نمک)، اولدوز (ستاره)، ‏سو (آب)، اوزون (دراز .

3-‏ ایـ : ( i ) مثل : دیل (زبان )، دیش) دندان)، بیر (یک)، بیتمک (روییدن)

4- اَ (ə) :  صدای فتحه (ــَ ، اه، ــه، ه ) : مثل : اَت (گوشت)، گَل (بیا)، اه یه (صاحب). 5- ایـْ  : ( Î )مثل : ایْلدیْریْم (صاعقه)، آرّیْق (لاغر)، آچیْق(باز)، بالیْق( ماهی)

6- ائـ  : : (e ) این مصوت که کسره ترکی به شمار می رود، مثل کسره فارسی ( ــِ ) ادا می شود، با این تفاوت که کمی کشیده تر تلفظ می گردد. مثل کلمات : ائل (قبیله )، بئش (پنج)، دِئمَگ (گفتن )، دئ (بگو)، یئ (بخور)، اِئلچی( خواستگار )

7- ‏اوْ  : ( o) ‏: این مصوت هم مثل ضمه فارسی ( اُ ) است، امّا کمی کشیده تر ادا می شود. مثل : اوْت ( آتش )، بوْز (خاکستری)، اوْن (عدد 10)، اوْنلار(ده ها).

8- اُ : ö (اُ ظریف که تلفظی بین اِ و اُ دارد) : گؤز Göz (چشم)، دؤش )سینه)، گؤز (چشم)، گؤل (دریاچه )، اِؤلمَک (مُردن )، چؤل( دشت)، سؤز (حرف).

9- اؤ :  ü (او ظریف که تلفظی این ای و او دارد) : اؤست : Üst (بالا)، اۆز (چهره)، گۆن (خورشید)، اۆنگۆل (سبک و کم وزن )، گوٌل ( گل)، دوٌز ( راست)، اوٌزوم ( انگور)، کوٌل (خاکستر)، سوٌپوٌر ( رفت و روب)، اوءچ ( بپر)، اوءره ک= دل.

10- ای : I (تلفظی بین ای و اِ) : قیزیل Qızıl (طلا)، دیل (زبان )، دیش )دندان )، اینگه ( اینه : سوزن)، ایلان ( مار)، دیری(زنده).

5- در زبان ترکی جایگاه تکیه در واژ ه ها و افعال مشخص است.

6- زبان ترکی بالعموم دارای قانون هماهنگی اصوات است. بدین معنا در زبان ترکی قانون هماهنگی اصوات وجود دارد که سبب گوشنواز بودن کلمات می شود و توالی هر مصوت در داخل کلمه مشخص است. مثلا مصوت های پیشزبانی (اینجه : ( ö ü e ə i) ) همیشه با مصوت هایپیشزبانی، و مصوت های پسزبانی (قالین: (o u a I) ) با مصوت های پسزبانی می آیند.

مثال1- : حروف صدادار قالین (o u a I)  :

Aldıqlarımız : ({چیزهایی که} خریدیم)

Dağçılardandır : (از کوهنوردان می باشد)

Sular : (آبها)

Soruşmudum : (پرسیده بودم)

مثال 2- : حروف صدادار اینجه ( ö ü e ə i) :

Bilmək : (دانستن)

Bölüm : (بخش - قسمت)

Eşitmədiklərimiz : ({چیزهایی که} نشنیدیم)

بنبر این، اکثر کلمات ترکی تـک هجایی است و کلمات مرکب، یا با کلمات تک هجایی دیگر و یا با پسوند های معمول ترکی ترکیب گشته اند.

7- زبان ترکی ایران مانند سایر زبان‌های ترکی از نظرِ ساختاری زبانی التصاقی است. منظور از زبان التصاقی یا پس‌وندی، این است که بن فعل در ابتدای واژه قرار می‌گیرد و با افزودن پسوندها حالت‌های فعل تغییر می‌کند.

فعل دارای یک ریشه ثابت است و در هیچ یک از صیغه ها و زمان ها تغییر نمی کند.

برای صرف افعال و ضمایر و کلمات از پسوند استفاده می شود. این موضوع سبب می شود که ریشه کلمات و اسماء و افعال به راحتی قابل شناخت باشد.

مثال 1: گل(بیا)، گل‌دی (آمد)، گل‌دی‌لر(آمدند).

مثال 2 : گؤز+ له + مَک = گؤزله مک (انتظار کشیدن)، گؤ‍ز+ لوک = گؤزلوک (عینک)

مثال 3 : ( بیل + گی + سای + ار = بیلگی سایار )

 مثال 4 : ( قیز+ لار+ باغ + ی = قیزلار باغی )

8- در زبان ترکی آواهای درونسو (مانند برخی از زبان های افریقایی) وجود ندارد و همه آواها با خارج شدن هوای شش ها پدید می آیند.

9- آواهای " ع ، ط ، ظ ، ذ ،‌ ض " در ترکی وجود ندارد. بدین معنا که برای ادای بعضی صداها که در زبان فارسی یکسان تلفظ می شوند چندین حرف مقرر شده است، مثلاً برای تلفظ (ز) چهار حرف (ز، ذ، ض، ظ) و برای تلفظ حرف (س) سه حرف (س، ث، ص) مقرر شده است

10 – در زبان چینی هر واژه ممکن است چندین آهنگ داشته باشد که معنای کلمه را تغییر می دهد. اما در زبان ترکی چنین چیزی وجود ندارد.

11- حروف اضافه بر خلاف زبان های هند و اروپایی بعد از کلمه قرار می گیرند.

حرف اضافه حرفی است که کلمه یا گروهی را به فعل جمله یا صفت یا به اسم های جمع م نظایر آنها نسبت می دهد و آنها را به آن وابسته می کند. به جمله زیر توجه کنید :

اتوبوسو نان ائودن مدرسه یه گئتدیم . (با اتوبوس از خانه به مدرسه رفتم .). حروف : با – از – به حروف اضافه هستند

12- صفت کلمه ای است که شکل، علامت، رنگ و سایر اوصاف اسم را بیان می کند. در زبان ترکی، صفت قبل از اسم می ­آید. مثال :

گؤزل قوش : پرنده زیبا.

یاخشی آدام : آدم خوب

ایشله میش پیچاق : چاقوی دست دوم

تنها موضوعی که یادگیری زبان شیرین ترکی را سخت می کند، استفاده از الفبای عربی در نوشتن واژگان ترکی است.