در زمان خوارزمشاهیان یا سلجوقیان سکه‌هایی زده شد که بر روی آن نقش خورشید بر پشت شیرآمده بود؛ رسمی که به سرعت در مورد پرچم ها نیز رعایت شد.

قدیمی ترین پرچم شیر و خورشید دار شناخته شده به سال ۸۲۶ هجری قمری (حدود ۱۴۲۳ میلادی) همزمان با دورهٔ تیموریان بر می‌گردد. این پرچم در مینیاتوری از شاهنامه شمس الدین کاشانی (یک منظومه از جهانگشایی مغولان) به تصویر کشیده شده‌است. این مینیاتور که حمله مغولان به حصار شهر نیشابور را نشان می‌دهد. سربازان (مغول) را نشان می‌دهد که پرچمی مزین به نشان شیر و خورشید در کنار پرچمی دیگر مزین به هلال ماه حمل می‌کنند.

یکی از اولین پرچم‌های شیر و خورشید شناخته شده مربوط به ۱۴۲۳ میلادی/۸۲۶ هجری )دوره تیموریان)

فواد کوپریلی که روی پرچم قبایل ترک تحقیق کرده‌است نیز نظر بالا را تایید می‌کند. او می‌گوید: « تصویر شیر و خورشید در سکه‌های برخی از فرمانروایان این سلسله و بعضی سلسله‌های دیگر ترک فقط نقشی نجومی است نه مظهر حکومت.»

سکه شیر و خورشید دوران سلجوقی

با توجه به این پرچم و نمونه‌های مشابه آن در قرن نهم هجری قمری (پانزده میلادی)، بسیاری از مراجع معتبر مانند دانشنامه بریتانیکا و دانشنامه ایرانیکا زمان اولین مدارک موجود از استفاده شیر و خورشید در پرچمهای ایران را این دوران می‌دانند.

در دوره صفوی « نشان خورشید» نشانگر نظام سال و ماه خورشیدی و « نشان شیر » در آن اشاره به امام علی، « شیر خدا » برگرفته از عبارت مشهور « اسدالله الغالب » است که در بعضی از نشانها این جمله در زیر نشان شیر و خورشید به چشم می‌خورد و شمشیر در دست شیر نیز ذوالفقار شمشیر مشهور علی ابن ابیطالب امام اول شیعیان است.

 

نشان شیر و خوشید دوران صفویه

اما جدای از افسانه‌های بسیار که پیرامون شیر و خورشید تنیده‌است، احمد کسروی مدرکی استوار از چگونگی پیدایش این نشان به دست می‌دهد. او نشان می‌دهد که چگونه ابن عبری، تاریخ نگار و دانشمند در کتاب خود، مختصر تاریخ الدول، داستان این پیدایش را بازنوشته‌است. غیاث الدین کیخسرو فرزند علاءالدین کیکاووس، از شاهان خاندان سلجوقیان روم، دل به شاهزاده‌ای گرجی می‌بازد. کیخسرو چنان شیفته می‌شود که به درخواست دختر گرجی برای ضرب سکه‌ای با چهرهٔ او بر آن موافقت می‌کند اما نزدیکان کیخسرو برای پاس داشت دین اسلام، روا نمی‌دانند تا چهر ی زنی نا مسلمان بر سکه‌ها نقش بندد. با پای فشاری کیخسرو، چاره‌ای اندیشیده می‌شود تا از این بن بست بیرون آیند. پیکرهٔ شیری بر سکه نگاشته می‌شود و بر فراز آن، خورشید که نشان از چهرهٔ زیباروی گرجی است جای می‌گیرد و بدین گونه خواستهٔ دلبر بر آورده می‌گردد. سکه‌های بسیاری از آن سکه‌ها هم اکنون در دست است که استوارگر داستانی است که ابن عبری می‌گوید.

مهر شاهنشاهی نادرشاه افشار

تغییر دیگری که در زمان سلطنت فتحعلی شاه در درفش و علامت دولت ایران رخ داد، در وضع تصویر شیر بود، بدین معنی که قبل از اواسط سلطنت فتحعلی شاه، همیشه شیری که در سکه‌ها و درفش‌های ایران نقش می‌گردید، شیر ایرانی بود، زیرا « شیرهای ایرانی چه نر و چه ماده، بی یال بوده‌اند نه همچون شیرهای آفریقا که نرهایشان یالدار و ماده شان بی یالست». از این زمان با تاثیر گرفتن از اروپاییان تصویر شیر بر اساس شیرهای نر آفریقایی که دارای یال بودند ترسیم می‌شود.

در نخستین قانون اساسی ایران (قانون اساسی مشروطه)، پرچم ایران به شکل شیر و خورشید بر روی سه رنگ سرخ و سفید و سبز تعیین شد، تا زمانی پس از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷، علامت جمهوری اسلامی ایران جایگزین آن شد.

منبع : برگرفته از سایت ترکشناسی با تلخیص و اضافات