نویسنده : علی سلیمانی

قدمت برخی اصطلاح ها ترکی خراسانی

برخی از کلمات و اصطلاح هایی که ما ترکهای حراسان در مکالمات روزمره از آن استفاده می کنیم و به نظرمان خیلی ساده می آیند از قدمتی کهن برخور دارند. برخی کلمات، در طول تاریخ صیقل یافته و با کمی تغییرات به شکلی که ما امروز استفاده می کنیم در آمده اند .
چندی پیش در میان اسناد موجود در مرکز اسناد کتابخانه ی آستان قدس به کلمه جالبی برخورد کردم که کلید این فکر را در ذهنم روشن کرد :  در سندی که مربوط به دوره افشاریه می شود کلمه " ادون خانه " ذکر شده است که به معنی مکانی است که درحرم مطهر امام رضا (ع) بوده و درآن هیزم (جهت مصارف آشپزی، روشنایی و ... ) نگهداری می شده است .

اَدون‌خانه (اوتاقی) : مکانی است برای نگه‌داری و ذخیره هیزم و مایحتاج اماکن متبرکه رضوی برای استفاده در قسمتهای مختلفی چون دارالشفاء، مطبخ (کارخانه زواری و خادمی مهمانسرای حضرت، دفترخانه و...)هم‌چنین مکانی برای انبار کردن هیزم برای استفاده در زمستان نیز بوده است. در دوره صفویه این مکان در صحن عتیق (انقلاب) واقع شده بود.

ما در ترکی خراسانی قریب به تمامی روستاها ازجمله روستای سلیمانی واقع در خراسان رضوی دقیقا همین واژه را بعد از بیش از 300 سال به همان شکل استعمال می کنیم . هنوز هم در منازل روستای سلیمانی اتاق هایی بصورت جدا از اتاق های مسکونی و معمولا درگوشه حیاط منزل وجود دارد که در قدیم مخصوص نگهداری هیزم هایی بود که مردان روستا در زمستان ازکوهها جمع کرده به شکل خروار به روستا آورده و در آنجا انبار می کردند. نکته جالب اینجاست که کلمه " ادون " که با کمی تغییر امروزه در ترکی خراسانی به شکل" اودن" به کار می رود به معنی هیزم است و این معنی از همان 300 سال پیش تا به حال تغییر نکرده است .

کلمه دیگری که در میان اسناد به آن برخوردیم " اماج خانه " بود که در تعریف آن آمده مکانی که در آن نوعی آش پخت می شده است .

اماج خانه (اوتاقی) : اماج نوعی آش است که در آن آرد به کار می رود. اماج خانه محلی بوده که درآن این نوع آش پخته می شده است. ظاهرا قسمتی از مهمان سرای حضرت بوده است .

 سند آماج خانه: 33179 صفحه 2 تاریخ سند : 1070 قمری

در روستای سلیمانی نوعی آش بخصوص در فصل بهار با استفاده از دوغ محلی، سبزی تازه و نوعی گلوله های ریز خمیری (رشته های گوله ای) پخت می شود که بسیار خوشمزه است. نام این آش "اوماج" است .

تهیه هندوانه شب چئلله : تهیه هندوانه شب چئلله برای برخی از اشخاص توسط آستان قدس رضوی به روایت سند تاریخی زیر در ماه ربیع الاول.- ‎۱۲۶۹ق مطابق سند زیر:

 

آخرین تاریخ به روز رسانی این سند: دوشنبه 27 آذر 1391

ظاهرا دو نفر از همکاران ما در اداره اسناد کتابخانه ی آستان قدس مشغول گرد آوری این کلمات ترکی از میان اسناد بوده و سعی دارند ریشه آن ها را که برخی از زبان ترکی و یا مغولی بوده را بیابند و در قالب مقاله ای منتشر کنند که در این صورت حتما لینک آنرا برای بازدید کنندگان محترم خواهم آورد.

منبع : وبلاگ روستای سلیمانی خراسان رضوی