جستاری در ضرب المثل های ترکی قوچان۳.

قایناق:نشریه اترک٬ویژه نامه قوچان شناسی۲.

توپلایان:علیرضا جنتی سراب.

حاضیرلایان:آلتین قوچانلی.

حرف ب :
بلینه ارقمچی (arghamchi- اقرمچی) یتیشمی دئ : طناب به دور کمرش نمی رسد (افراد نوکیسه و تازه سرمایه داری که طناب به دور کمر شان نمی رسد)/

باشیمی دگیرماندا آغارتمام (آغارتموام ٬آغارتمب بن) : موهای سرم را در آسیاب سفید نکردم(گوشزد کردن تجربه شخص به دیگران)/

بیر دفه کسیلن٬ ایکی دفه کسیلمی دئ : یکبار ذبح شده دوباره ذبح نمی گردد (فرد یا افرادی که در راستای پرداخت حق یکبار مورد بازخواست قرار می گیرند)/

بو سئزلر (سؤزلر) فاطمیه تاممان اولمی دئ : این حرف ها برای فاطمه تنبان نخواهد شد (این حرفها دردی را درمان نمی کند)/

بوقدی چکی (یاریق) بارد‌‌‌و : دانه گندم دارای شکاف می باشد (افراد جانبداری که با در نظر گرفتن رابطه خویشاوندی و نزدیکی به افراد به خود استثناء قائل شده و یا جانبداری می کند)/

بلند ایچه ن (اؤچان) آخیر پست دؤشه دئ : آدم بلند پرواز و خیالاتی سرانجام سقوط می کند (افراد خیال پرداز و خود بزرگ بینی که در آسمان زندگی به فراتر از جایگاه اجتماعی خود می پرند و بالاخره به ته دره سقوط می کنند-بویژه در ازدواج و انتخاب همسر)/

نتیجه گیری گرامر زبانی از یک ضرب المثل.
باشیمی دگیرماندا آغارتمام/ سفید نکرده ام/.
آغارتمام یک فعل ماضی نقلی است.
در آذربایجانی : آغارتمه میشم/
ترکی با لهجه بجنورد: آغارتمه ددم./
اسفراین. بام و صفی آباد. سبزوار. جوین و جغتای (چاغاتای) : آغارتمه بدیرام/
سرولایت و نیشابور : آغارتمووام /
شیروان٬ درگز و قوچان : آغارتمه ببن///

البته در قوچان تقریبا لهجه های بیشتری از ترکی خراسانی با اکثریت قومی را داراست. منتهی لهجه غالب در قوچان با ذکر نمونه صرف فعل ماضی نقلی بدین قرار است : آغارتمه ببن٬ آغارتمام ٬آغارتمووام.

نتیجه :
ترک های بجنورد (راز و جرگلان.ب جنورد. غلامان. جاجرم و ...) از نظر زبانی و لهجه ای یکسان ترند. جوین و جغتای و سبزوار نیز. و اسفراین و بام و صفی آباد همچنین. همین طور در مورد نیشابور و سرولایت. درگز .

اما قوچان به نوعی نقطه تلاقی و حد وسط این شهرستانهاست. شاید به همین دلیل تنوع لهجه های ترکی در قوچان و تا حدودی شیروان بیشتر باشد. و این نشان دهنده تنوع و کثرت اقوام ترک تبار است. و از مهمتر : قانونمندی خدادادی زبان ترکی که به راحتی با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند بدون کوچکترین کلمه مبهم علی رغم تفاوت.

در سال های ۱۳۸۳تا۸۷ که در دانشگاه فردوسی تحصیل می کردم به راحتی با ترکان آذربایجان و قشقایی ترکی صحبت می کردیم. حتی بعد از مدتی با دانشجویان تورکمن٬ قزاق٬قرقیز ٬ازبک نیز آشنا شده و تقریبا به این لهجه های ترکی نیز مسلط شدیم.
زبان ترکی از شاهکارهای خلقت خداوند و از جمله قانونمندتربن زبانهای دنیاست.