حقوق در نزد ترکان باستان

نوشته‌ی: دکتر اسراء یاقوت    

ترجمه ی: محمد قجقی

مقدمه:  برخی از پژوهشگران، ترکانی را که در دوره‌های قبل از اسلام می‌زیسته‌اند، به صورت مّلتی توصیف نموده‌اند که گویا هنوز گریبان خود را از فرهنگ کوچ‌نشینی رها نکرده، تشکیلات دولتی پیشرفته‌ای تاسیس ننموده و صرفاً ملتی جنگاور و رزمنده بوده‌اند. (1) در صورتی که اگر حقوق و تشکیلات هر یک از جوامع ترک آن دوره را، در چهاچوب قلمروهای تاریخی و جغرافیایی، که این جماعات در آن زیسته اند، مورد مطالعه قرار دهند، شاهد تاثیراتی که از منظر دین و دنیا دریافت نموده‌اند و فرهنگ‌های پیشرفته‌ای که عرضه نموده‌اند، خواهند بود. (2) علاوه بر این اثبات خواهد شد که ترکان، بویژه در حوزه‌ی حقوق عمومی، از تشکیلات اجتماعاتی که با ایشان ارتباط داشته‌اند، تاثیر پذیرفته و در نتیجه‌، سازمان‌های مخصوص خویش را ایجاد نموده‌اند. (3)

    یکی از عللی که پژوهشگران را به این اشتباه و عدم قبول شیوه‌ی معیشتی غیر از کوچ‌نشینی برای ترکان سوق داده، آن است که هنوز تحقیقات وسیع و جامعی در خصوص تاریخ فرهنگ و موسسات حقوقی دولت‌های ترک - که با نام‌های گوناگون دیده می‌شوند - صورت نپذیرفته است. (4)

همان گونه که فؤاد کوپرولو بیان کرده : چون تاسیس دولت به معنای ایجاد موسسات می‌باشد، لذا طبیعی است که امپراتوری‌های بزرگ ترک، تشکیلاتی توانمند و کارآ، یعنی موسسات حقوقی استوار و مورد اعتماد بوجود آورده باشند. (5) بدین جهت می‌توان اذعان داشت، زمانی که ترکان به اسلام می گرویدند، صاحب یک فرهنگ حقوقی باستانی و قدرتمند بوده‌اند. (6)

در حقیقت همه‌ی مورخین حقوق، قوم شناسان و جامعه شناسان در این مورد که، حتی در جوامع بسیار اولیه‌ی انسانی هم حقوق وجود دارد، هم داستانند. هیچ شک و تردیدی وجود ندارد که جوامع باستانی ترک- که به صورت جماعاتی با سطوح متفاوت و به شکل دولت‌هایی می ‌زیسته‌اند - حقوق خاص و ویژه‌ی خود را داشته‌اند. اما آن نظام حقوقی، همانند قوانین امروزی، تثبیت نشده بوده‌اند. چون در آن ادوار و کمی قبل از آن تعداد دولت‌ هایی که قوانین مکتوب داشته باشند، اندک بوده است. اصول و قواعد حقوقی، با اصول دینی و اخلاقی آمیخته و به شکل عرف و عادت و آداب و رسوم در می‌آمده است.از دوره ‌های بعدی تاریخ ترکان، اصول حقوقی مکتوب باقی مانده است. (7) قدیمی‌ترین اسناد حقوقی که تا امروز باقی مانده و در دسترس می‌باشند، به شکل قرارداد بوده و به اویغوران تعلق دارند.

ادامه مقاله :

بخش اوّل مقدّمه و دولت هون و نظام حقوقی آن: اینجا

بخش دوّم دولت گوک ترک و نظام حقوقی آن : اینجا

بخش سوم. نظام حقوقی اویغورها : اینجا