اشاره : "چوگان " یک بازی سوارکاری فولکوریک ترکان و نوعی بازی باستانی و بسیار کهن است که روی اسب انجام می شود. نامش برگرفته از توپ چوبی است که در این بازی استفاده می شود. نام این کلمه در دیوان لغات الترک بصورت "چؤگَن" بعنوان یک بازی قدیمی ترکها، ثبت شده است. این بازی در مناطق مختلف ترک نشین رایج است. اخیرا این بازی توسط کشور آذربایجان در یونسکو بنام ترکان ثبت جهانی شده است.

 

●  ریشه شناسی چوگان : واژه "چوگان" یا شکل درست آن "چووقان / چووان " که مترداف است با واژه "چاپان" ؛ نامی تورکی به معنای "سوار بر اسب" یا "جولان دهنده از این سو به آن سو و بالعکس" می باشد.

 

این کلمه بصورت "چؤگَن" در صفحه 245 دیوان لغات الترک به تصحیح "پروفسور حسین محمد زاده صدیق" ثبت شده است.

کلمه ی "چؤ" ریشه ی کلمه "چؤپ" در ترکی است. "چؤ " به هر چیز دوار اطلاق می شود. مانند: چؤمچه، چؤمه، چؤمَتمه(چمباتمه)، چؤک، چؤز و... (که اتفاقاً در فارسی نیز بصورت چوب درآمده است)، به هر چوب باریک استوانه ای شکلی "چؤپ " گفته می شود. نام این ورزش نیز همانند چندی دیگر از بازی های سنتی ترکی، احتمالاً از ابزار بازی گرفته شده است مثل "پئل-دسته، قَییش ویردی و ..." ، بنا به قواعد ترکی، کلمه چؤگن، متشکل از دو قسمت "چؤ + گَن (ریشه + پسوند تفعیل و تشدید) " و به معنی " گرد و خم شونده " است که به چوب چوگان اطلاق می شده است و یا احتمالی دیگر نیز این است که این نام، همان اسم "توپ" مخصوص چوگان باشد.

 

● اصول اولیه : امکانات مورد نیاز چوگان چندان دور از دسترس نیست و به همین دلیل در سالیان اخیر این ورزش عمومیت یافته است. مهارت در این بازی مستلزم ترکیب توانایی های فیزیکی فرد و زبردستی در سوارکاری است. تاکتیک های این بازی به فوتبال و هاکی شباهت بسیاری دارد. سرعت، دقت، قوای جسمی و تیزبینی، لازمه موفقیت در مسابقات چوگان است.

 

● نحوه بازی چوگان : هر دور این بازی متشکل از شش مقطع زمانی هفت دقیقه ای است و هر یک از مقاطع زمانی اصطلاحا  "چؤگه " نامیده می شوند، در فواصل بین  "چؤگه " ها که چهار دقیقه است، بازیکنان در صورت نیاز اسب های خود را تعویض می کنند.

 

بین دو نیمه هر دور بازی یک زمان استراحت ده دقیقه ای نیز وجود دارد. بازی تنها در صورت وقوع خطا و آسیب دیدگی اسب یا سوارکار توسط داوران متوقف می شود.

 

هر مسابقه چوگان توسط دو سرداور که سوار بر اسب هستند و یک داور کنار زمین که تصمیم گیری نهایی را بر عهده دارد، قضاوت می شود.

 

● طول زمین بازی : طول زمین بازی چوگان ۲۷۴ در ۱۳۷ متر و در حدود نه برابر زمین فوتبال است. طول دروازه ها حدود هفت متر است.

 

● بازیکنان : در این بازی دو گروه چهار نفره در مقابل هم قرار می گیرند که همه ی بازیکنان از سوارکاران ماهر می باشند. که چیدمان رایج آنها از این قرار است، ۲ نفر در خط حمله، یک نفر هافبک و یک نفر در موقعیت بک، البته با تغییر تاکتیک تیم، این آرایش نیز قابل تغییر است

 

●اسب ها : از آنجا که چوگان بازی پر شتاب و پرتحرکی است اسب ها خیلی زود خسته می شوند، به همین دلیل بین دوره های مختلف بازی، سواران اسب های خود را عوض می کنند و با اسب های تازه نفس بازی را ادامه می دهند. در نتیجه هر بازیکن باید چند اسب داشته باشد تا بتواند در انتهای هر دور آن را عوض کند.

 

اسب هایی که در چوگان استفاده می شوند، معمولا اسب های کوتاه قد یا "پونی" ها هستند که ارتفاع آنها بین ۱.۴ تا ۱.۶ متر است. بلند بودن قد اسب از معضلات موجود در چوگان بوده که آرژانتینی ها برای اولین بار با پرورش پونی ها، این مشکل را رفع نمودند.

 

●قوانین بازی : قوانین این بازی توسط انجمن چوگان آمریکا (UPSA) تدوین شده است.

 

هر سوار چوبی (چوگان) به طول 2/1متر در دست می گیرد که در انتهای آن تکه چوبی 20 تا 25 (س) نصب شده است. این چوب را معمولا از ساقه بامبو (خیزران) تهیه می کنند. توپ چوگان که "گوی" نام دارد و کمی بزرگتر از توپ تنیس است از ریشه های بامبو یا بید تهیه می کنند و بازیکنان باید به کمک چوب هایشان گوی را به سمت دروازه، هدف قرار دهند.

 

امروزه بیش از ۷۷ کشور مسابقات و برنامه‌های ویژهٔ چوگان برگزار می کنند. چوگان همچنین از جمله ورزش‌هایی است که از سال ۱۹۰۰ (میلادی) تا سال ۱۹۳۹ (میلادی) به عنوان یک ورزش در مسابقات جهانی المپیک بازی شده و هم اکنون نیز از سوی کمیته بین‌المللی المپیک به عنوان یکی از ورزش‌های جهانی شناخته شده است، این ورزش در ایران چندان مورد اقبال عمومی نیست.