تحلیل شب های فرهنگی قوم ترک و ترکمن خراسان شمالی

نویسنده : محمود رضا صدقی

چهار شب پیاپی (06/05/94 الی 09/05/94)، مردم بجنورد، شاهد برگزاری مراسمی متنوع ، بدیع و پربار و پر حضور در سالن گلشن فرهنگ و ارشاد بجنورد بودند .

تمامی چهار شب، از ابتدا تا انتهای برنامه ها را به همراه خانواده در سالن گلشن حضور داشتم، نکاتی چند پیرامون این رخداد کم سابقه و قابل تقدیر فرهنگی، از نگاه یک ناظر، شاهد و گزارشگر همشهری و علاقمند به تاریخ و فرهنگ همه ی قومیت های این اقلیم به نظرم رسید که به عرض می رسانم :

الف : سپاسگزاری می کنم از فرد یا جمعی که پیشنهاد دهنده ی چنین برنامه ی خوب و متنوعی بودند، همچنین تقدیر و تشکر دارم از تمامی دست اندرکاران برنامه ریزی، اجرائی و متولیان این برنامه ها در اداره ی فرهنگ و ارشاد و  مدیریت و اعضای ستاد برگزاری و نیز نمایندگان اقوام چهارگانه حاضر درستاد برگزاری  و عوامل و دستیاران اجرائی و تدارکاتی گروه های قومی و همچنین کلیه عزیزان و سرورانی که با قبول زحمت، قدم همت گذاردند و با اجرای برنامه های متنوع، سخنرانی، شعرخوانی، طراحی، نوازندگی و اجرای موسیقی های محلی و مقامی و ترکی و ... محتوای فرهنگی و معنوی این برنامه ها را شکل و هویت بخشیدند.

ب : تفکیک برنامه ها بر مبنای اختصاص یک شب به هر قومیت و فرهنگ، نوعی حس رقابت و تلاش مثبت برای ابراز و نمایش شور و هیجان دوستداران هر فرهنگ و قومیتی را دامن زده و ناخواسته به رقابت و وزن کشی عده وعَده هر قومیتی منجر شده بود. در چنین فضا و شرائطی، طبیعی است که امارحضور و مشارکت مردم در استقبال از هر برنامه ای می توانست شاخصه ای برای ارزیابی اعتبار، علاقمندی و کیفیت و محتوای برنامه های هر قومیتی باشد.

ج : رعایت نظم و هماهنگی در اجرای برنامه ها :

- کرمانج ها با رصد کردن نقاط ضعف و ناهماهنگی های شب اول، با داشتن فرصت بیشتر، علیرغم نیمه بارانی بودن هوا با امادگی بیشتری به استقبال شب سوم رفتند و با تهیه ی صندلی های کافی و استفاده از هوای خنک و مطبوع محوطه ی ارشاد و تجهیزات ویدئو پروژکتور، در فضای خوب و مناسب به انها امکان داد تا حضور بهتر و بیشتری از مردم و علاقمندان را به نمایش بگذارند. در اجرا و نظم و ترتیب برنامه ها نیز با انتخاب هوشمندانه ی یک بانوی خوش سیما و مجری توانمند، ملبس به لباس زیبای سفید کرمانجی در کنار یک مجری مرد (آقای رستمی )، ذوق و خوش سلیقه گی خود را به رخ بکشند. رعایت زمانبندی برنامه ها و استفاده حداکثری از زمان و کاهش اوقات پرت، به انها فرصت و امکان بهره گیری بهینه از تمامی وقت پیش بینی شده را می داد.

- این نظم و هماهنگی در اجرای برنامه ی ترکمنی نیز مشهود بود، آنها نیز از یک مجری زن با لباس زیبای ترکمنی درکنار اقای رهنما شاعر و مجری ترکمن بهره می گرفتند. تات ها برنامه ها را با نیم ساعت تاخیر شروع کردند و این خود حکایت از ناهماهنگی در طول اجرای برنامه را داشت، درکنار مجری خوب اقای ولی زاده  علیرغم شخصیت فرهیخته و توانمند اقای صالحی، شایسته بود ترجیحا، از یک مجری خانم و مسلط به گویش تاتی استفاده می کردند .

- ترک ها گرچه از مزیت وجود مجری زن بی بهره بودند و از این نکته ی ظریف غفلت داشتند، اما مجری گری خوب اقای " مهنانی " و همکاری و مساعدت هنرمندانه ی اقای جمشید داورپناه و حسن فدائی در قواره و فرم بخشی گری، و با نواختن گاه و بیگاه نغمه های  دو تار به همراه دایره، این کمبود و نقیصه را جبران می کرد، توضیحات بعضا، غیر ضروری مجریان و نیز اوقات پرت میان برنامه ها، مجموعا فرصت های گرانبهائی را از تایم برنامه هدر می داد.

د : محتوی و کیفیت برنامه ها : ترک ها برنامه های خود را با ساز و دهل و نمایش طبق کشی های مرسوم در عروسی های قدیمی در بجنورد آغاز کردند و این خود نشان از شروع برنامه ای شاد و متنوع و مردم پسند بود، ملودی اهنگ های شاد ترکی و بویژه بهره مندی از گروه نوازندگان درگزی که با اجرای زیبا و پرشور خود از ترانه های دیر اشنای " کیشکنه قزی " اینجا و ترانه فولکلوریک " یاریار " اینجا دیگری، خاطرات زیبائی از جشن ها و عروسی های پیشین را در یادها زنده کرد.

مراسم نار زدن و شاباش ریختن روی سر عروس و جمعیت هم بر شور و نشاط مراسم می افزود. اجرای مراسم شعر خوانی توسط اقایان سراج اکبری، امین حکیم شفائی و محمدرضا حیدرزاده و محمد عرب خدری در فواصل برنامه انتخاب هوشمندانه ای بود.

حضور متواضعانه ی جناب حیدر زاده و اجرای شعر ترکی خاطره انگیز و امیخته با طنز و با مضمون بازی ها و سرگرمی های قدیم بجنورد، حکایت از حال و هوای دیگری داشت، اقدام  پسندیده برنامه ریزان گروه ترکی در دعوت از اقای حیدرزاده؛ قابل تقدیر است، اقای امین شفائی هم شعری با مضمون طنز را انتخاب کرده بود، جناب سراج اکبری هم بخشی از منظومه ی زیبای " یاد اولسن "را اجرا نمود. اینجا. جناب آقای محمد عرب خدری شعری زیبا که نظیره ای بر « حیدربابا » بود در توصیف درگز این دیار همیشه سرسبز با مردم دلاورش خواندند. اینجا

ابتکار اول و جالب در اجرای لالائی خوانی ترکی توسط خانم حیدرزاده  و همراهی دو تار جمشید داورپناه و همخوانی پشت صحنه با این بانو در کنار گهواره ی معلق در فضا، درنوع خود بدیع و دیدنی بود.

دومین ابتکار بدیع ترکها، رونمائی از لباس های سنتی بانوان ترک در گذشته ی این اقلیم بود که با طراحی و کار هنرمندانه ی سرکارخانم حریری، در تن پوش دو بانو به عنوان مدل به نمایش گذاشته شد. شناخت درست و دقیق از ذوق و سلیقه ی حضار برای اجرای اهنگ ها و ملودی های شاد و بهره گیری دو باره از گروه موسیقی درگزی و نوای شور انگیز قارمان (آکاردئون) از مزیت های قوم ترک در میخکوب کردن حضار در صندلی های خود و همراه ساختن انها تا پایان برنامه ها بود.

سومین ابتکارآنها, اجرای موسیقی و ترانه خوانی هنرمند انه و نوآورانه ی، نوازنده و خواننده ی چیره دست جناب" راشد درتومی" با صوت داوودی و تحریر های زیبای خود که با استقبال و تشویق خوب مردم همراه بود بر شور و گرمی مجلس می افزود.

 

چهارمین ابتکار ترکها, در پایان مراسم نیز با اجرای مراسم عروس کشی و سنت قدیمی طشت زنی (کوبی ) زیر پای عروس و همراهی آنها با ساز و دهل تا در خروجی سالن، پایان مراسم و خاطره ی یک شب خوش و به یاد ماندنی را به همراه داشت.

- ترکمن ها، برنامه هایشان را با بهره گیری ها مکرر و متناوب اشعار مختومقلی فراغی شاعر بزرگ ترکمن زینت داده بودند، که توسط اقای رهنما اجرا و توسط بانوی مجری همکار ایشان به فارسی ترجمه می شد، تا برای حضار غیر ترکمن قابل فهم و استفاده باشد. فرصت خوبی بود تا کسانی که با اشعار و غزلهای خوب و نغز این شاعر مردمی نا اشنا بودند، بهره مند شوند.

آقای ناصر رهنما مجری و شاعر ترکمن، از اشعار خود نیز بهره می گرفت. اجرای موسیقی های مقامی ترکمنی بیشترین وقت برنامه ها را به خود اختصاص داده بود، سبک اجرا و نغمه های سوزناک و یا حماسی گروه های موسیقی برای مخاطبین و حضار غیر ترکمن، هبجانی بر نمی انگیخت، اما حضور پرشمار خانواد ه های ترکمن و پر شدن سالن اصلی و بالکن حکایت از همبستگی و همراهی و حمایت خوب قوم ترکمن از دست اندرکاران و هنرمندان خود داشت. خانواده های ترکمن با حسن سلیقه ی خود و پوشیدن لباسهای سنتی، و استفاده از زیور الات  تزئینی و سر پوش های زیبای طلائی و نقره ای برای دخترکان خود. نمایش زیبائی از فرهنگ و سنت ترکمنی را جلوه گر شدند .

سورپرایز برنامه های ترکمنی اجرای ساز زنبورک توسط خانمی میانسال با لباس زیبای ترکمنی بود که با مهارت و زیبائی تمام از یک تکه سیم حلقه شده و هنر زنبورک، نوای دیر اشنای زنبورک نوازی دهه یپنجاه را در خاطره ها تداعی می کرد.

قوم ترکمن با هماهنگی و عدم اتلاف وقت به خوبی از فرصت پیش امده درجهت معرفی، شعر و فرهنگ و موسیقی ترکمنی برامد و شور و نشاط جمعیت ترکمن در سالن حکایت ازخوشحالی و رضایتمندی انها از هنرمندان و شاعرانشان بود. اجرای موسیقی و ترانه خوانی اشعار ترکی شهریار توسط هنرمند میهمان " راشد درتومی " دقایقی چند فضای پر شور و نشاطی را برای تمامی حضار فراهم آورد .

رضا راشد درتومی نوازنده دو تار و خواننده جوان ترک و خوش صدای خراسان شمالی ترانه زیبای « یالان دنیا، یالان دنیا» از شهریار را تقدیم این شب و مهمانانش کرد.

سنین بهــره ن یئین کــیم دیــر ؟

کیمینکی سن ؟ ییه ن کیم دیر ؟

سنه دوغـری دئیه ن کــیم دیـر ؟

یـــالان دنیــــــا، یــــــــالان دنیـــا

 

ســنی فــــــــــــرزانه لــر آتـــدی

قــاپیب ، دیــــوانه لــــر تــوتــدی

کــیمی آلدی، کــیمی ســاتدی

ســــاتـــان دنیــــــا ، آلان دنیــــا

 

آتـــــی ازل داغـــا ســالــدیـــق

یــورولــدوقجا ، دالــی قــالـدیق

آتــــی ســـاتدیق اولاغ آلـــدیق

یه هــــر اولـــدی ، پـــالان دنیـا

 

بیری آیــنا، بیـــری پــــاس دیــر

بیری آیــدین ، بیری کــاس دیـر

گئجه طوی دیر، سحر یاس دیـر

گــول آچــدیقدا ، ســولان دنیــا

 

ایـــگیت لــــرین باشــین یئیه ن

قــوجــالار بـــوز بــاشین یئیه ن

قــــبیر لــرین داشـــین یــئیه ن

ئــــــوزو یـــئنه قــــــــالان دنیــا

 

نـه قاندین ، کیم گول اکـن دیــر

کــیم قیلیج تک قان توکن دیـــر؟

تـــیمور هـــله کـــوره کــن دیــر

چــــنگیز جــــانین ، آلان دنیــــا

 

یـــامـــان قــورقــو ییغیلایــدیــن

طـــــــوفانـــلاردا بوغـــولایدیـــن

نـــولـــیدی بیر داغــــیلایـــدیـن

بیــــزی درده ســــــــالان دنیـــا

 

چـاتیپ ، سندن کوچن کئچدی

اجــل جامین ، ایچه ن کئچــدی

اولان اولــدی ، کـئچن کــئچدی

نــــه ایســــتیردیــن اولان دنیــا

 

بــوغـــلایدین ، دوغــات یـــئرده

دوغـــوب خــلقی بـــوغان یئرده

اوغـــول نعشین اوغــــان یئرده

آنـــا زولفـــــین یـــــولان دنیــــا

 

قـــازانیب هـــی تــالانیب سان

قـــالانیب هــی جالانیب سـان

ازلـــــدن چـــالـــخالانیب سان

یـــئنه ده چــــــالخـــالان دنیـــا

 

نــنه قــــارنی، ایــلک بئشیگون

قــبرستانلیق، سـون دئشیگون

نــه ایچـــه ریــن نـــه ائشیگون

قــــارانلـــیق بیـــر دالان دنیــــا

 

ســـنی بــایقوشلار آلقشـــلار

ده لـــی، ویــــرانه نی خوشلار

دولان عقـــله، ســـنی بوشـلار

ایچی بوشـــــــلا ، دولان دنیـــا

 

ســــنه قـــارونـــلار آللانـــــدی

قـــیزیـلدان تـــللی قــــــالاندی

بـــاتیب ظلماتـــه قـــویلانـــدی

اولـــوب تــــللی تـــــالان دنیـــا

 

اوجـاق ایــکن سـونونموشسن

چــاناق ایــکن چـونونموشـسن

نه پیس قاری ننه ایمش ســن

ناغــــیل یـــالان پــــالان دنیــــا

یـــالان دنیــــا ، یــــالان دنیـــــا