سه شنبه 10 شهریور 1394 ، 13:30:00 یازار :ا ن پ

سایین اوستاد سالاریان بی سالاملار. دئملییم رحمتلیک پرفسور گراهاد دورفر خوراسان (بجنورد و سبزوار ) تورکجه سین لهجه یوخ بلکه تورکجه نین 30 اینجی بؤلومی قلمه گتیریب. بیرده خوراسان تورکلرینین یازارلاری کاشجا تورکجه یازاندا چالیشالار تورکجه سؤزجوکلری سسلرین آذربایجان یازی قایداسیندان قوللانالا (استفاده ائده لر ). تشکرلریله نعمتی

شیروانلی :

آیا در بین بخشی های خراسان تفاوت گویش و لهجه وجود دارد؟

عیسی قلی پور بخشی بجنورد، غلام رضایی آلما جوقی بخشی قوچان و اولیاقولو یگانه بخشی دره گز و گویش و لهجه هر سه بخشی را از روی ویدیو پیاده و کلمات عینی تلفط آنها نوشته شده است. تفاوت گویش و این سه بخشی بجنورد و قوچان و درگز را چگونه می شود مشخص کرد؟

1- عیسی قلی پور :

" خودای منی یاراتیبدیر بئله عصیان ایچینده

اؤزوم غربتده قالمیشم ایره گیم ایچینده

یار-یار دئیب گه زیرم من بو چؤل مکان ایچینده

ایترمیشم یارمی وای قالدیم ارمان ایچینده، ..."

2- غلام رضایی آلما جوقی :

اینجیتمه یارمی تا گلنجه هرایا گله یم

ایره گده کی سیرریمی بیان ائله یم، ...."

3- اولیاقولو یگانه :

" قولاغ سالین ائشتین منیم عرضیمی

بلند داغلار غریب ای سندن اؤت ای

غریب شو دونیانی والله گؤزوم گؤرمه سین

بلند داغلار فریب ای سندن گئتدیم ای، ...."

یازار: ا ن پ  (اسماعیل نعمتی پایدار)

دوست عزیز جناب شیروانلی با سلام

وتشکر از لطفتان در توضیحی که دادید زبان مستقل بودن ترکی خراسان را من از طرف خود نگفتم بلکه نظر خدا بیامرز عالم زبان شناس بزرگ آلمانی جناب پروفسور گراهاد دورفر گفته اند

و منهم جداگانه دور از وجود ایشان هر آنچه دیده ام  نوشته ام

سی زبان ترکی گرامر و صرف و نحو یکی دارند و ریشتا" یکی میباشند فقط در تعداد حروف و کلمات با هم مختلفند مثل چاغا ، اوشاق ، جوجوق و منظورم از نوشتن صداهای ترکی علائمی مانند فتحه و کسره هست که فتحه را بصورت ا -- ه و کسره را بصورت ائ --ئ بنویسند

با تشکر مجدد نعمتی

 

سالاریان :

استاد جلال قلی زاده در کتاب آشنایی با ترکی خراسان چنین نوشته اند : طبق نظر پروفسور دورفر ترکی خراسانی به 3 لهجه منطقه ای تقسیم می شود:

1. لهجه غربی : بجنورد اسفراین، جوین، جغتای، نقاب و سبزوار و...

2. لهجه شرقی : شیروان، فاروج، قوچان، درگز، کلات و  ...

 3. لهجه جنوبی : نیشابور، سرولایت، تربت جام و روستاهای تابع و ...

با وجود این تقسیم بندی تفاوت بسیار کمی در بین گویش های موجود دراین منطقه وجود دارد و از سه گروه مذکور، لهجه شرقی به علت روان و ساده بودن تلفظ لغات و باتوجه به تعداد زیاد متکلّمان آن، حالت فراگیر دارد.

استاد اسماعیل نعمتی پایدار مطابق تحقیقات خود در مجله ائل بیلیمی آورده اند:

خراسان تورک‌لرینین دیللری دیلچیلیک باخیمیندان اوچ بوداغا بؤلونور:

1ـ باتی (غربی) بوداغی : خراسان تورکجه‌سی یئددی صایت‌له‌کی آذربایجان صایت ‌لریندن ایکی اینجه یووارلاق سس‌لری (اؤ ö , اوü) بو دیلده یوْخدور. (بو اؤزه‌للیک شیرازین ابیورد و خلجستان تورک‌لرینده گؤرونور( اؤزلری ده چوْخو بجنورد شهرستانیندا، سبزوار شهرستانی‌نین جوین جاغاتا بخشینده یاشاییرلار.

۲ـ دوْغْو (شرقی) بوداغی: آذربایجان تورکجه‌سی خراسان تورکجه‌سی‌نین لهجه‌ سیله کی عمدتاٌّ درگزین یئنی تورکلری، شیروان، قوچان، کلات نادر شهرستانیندا، شهر‌لرینده، کند‌لرینده و تربت جامدا پایین ولایت‌ین بیرنئچه کندینده یاشاییرلار بیرگروپدادیرلار. بونلارین صایت‌لری آذربایجان تورکجه‌سی کیمی (9) دور، آنجاق آغیزلاری (لهجه‌لری) و بعضی لوغتلری خراسانین تورکجه‌سی‌نین اؤزه‌للیگینده دیر.

3ـ اوْرتا(مرکزی) بوداغ : کئچن ایکی دیلین اوْرتاسیدیر. (9) صایتی‌ وار ایلک بوداغین لوغتلرینی‌ده ائحتیوا ائدیر. بو دیلده دانیشانلار بونلاردان عیبارت‌دیر: نیشابورون سرولایت بخشی‌نین اهالیسی، تربت حیدریه‌ده روْخ جلگه‌سی، اسفراین ده ‌بام صفی‌آباد بخشی، هابئله درگزین اَسکی تورکلری. بیرینجیله اوچونجو بوداغین دانیشماسی آذربایجانلیلارا آنلاشیلمازدیر لاکین ایکینجی بوداغ بیز‌لره آنلاملی‌دیر. بورادا اوْنلارین بیرنئچه‌سینی آراشدیریب تقدیم ائدیریک.

با توضیح اینکه در لهجه غربی ترکی خراسانی هفت حرف از نه حرف صدا دار زبان ادبی آذربایجانی وجود دارد. در این لهجه حروف صدا دار (اؤ :  ö ), (او : ü ) رقیق شده اند. صدای ( اؤ : ö ) بصورت صدای کسره ( ائـ : e) و صدای ( او : ü) بصورت ( ایـ : i) تلفظ می شود. مثال :گئز : گؤز/ سئز : سؤز / چئره‌یٌ : چؤره ک / سیت : سوت / ایچ : اوچ / گین : گون

تفاوت های عمده زبان گفتاری و نوشتاری : 

طبیعی است که پایه های زبان نوشتاری بر زبان گفتاری بنا شده است، در عین حال که زبان گفتاری و زبان نوشتاری با هم ارتباط تنگاتنگی دارند، تفاوت های عمده ای نیز در بین آنها دیده می شود. این تفاوت ها در همه دنیا وجود دارد. بعضی از این تفاوت های عمده زبان گفتاری و نوشتاری را می توان چنین خلاصه کرد:

1 – در زبان گفتاری اصول دستور زبان رعایت نمی شود. یعنی ترتیب اجزای اصلی جمله (فعل، فاعل، مفعول و...) از لحاظ دستوری به هم می ریزد.

2 – در زبان گفتاری بر خلاف زبان نوشتاری جملات کوتاه است.

3 – در زبان گفتاری یک کلمه شکل های مختلف دارد، امّا در زبان نوشتاری معمولا یک شکل بیشتر نیست، مثـلا: در ترکی مصدر «نشستن» را « اوْتورماق » می نویسند، امّــا در لهجه های مختلف ترکی « زبان گفتاری » به صورت های « اوْتورمک »، « اتورو¬ک »، « اتوردوق »، « اتوردیک »، « اتورماق »، اوتومه و.... نیز تلفظ می شود.

4 – گروه های خاصی از کلمات در حوزه زبان گفتاری قرار می گیرند و معمولا نوشته نمی شوند، مثل: کلمات مستهجن و اصطلاحات محلی. در صورتیکه اصطلاحات و واژه های علمی، سیاسی، فلسفی و ... در محدوه زبان نوشتاری قرار می گیرند.

5 – تعداد اصوات زبان گفتاری بیش از زبان نوشتاری است.

6 – فراگیری زبان گفتاری از بدو تولد کودک و از طریق خانواده است، امّا محل فراگیری زبان نوشتاری مدرسه است، بنابر¬این افراد بیسواد با زبان نوشتاری کمتر آشنایی دارند.

چون زبان نوشتاری ترکی در مدرسه آموزش داده نمی شود، لذا برای خواننده و شنونده تا حدودی مشکل و دیر آشنا می نماید.

همانطورکه زبان نوشتاری ادبیات فارسی را نمی توانیم زبان مخصوص یکی از شهر ها یا استان های ایران بدانیم، زبان نوشتاری ترکی را نیز نمی توان مخصوص محل خاصی دانست. این زبان قوانین ویژه ای دارد و زبان نوشتاری طبق آن قوانین نوشته می شود، لذا این قوانین را در ذیل می آوریم، امید است مورد توجه و استفاده قرارگیرد.

روش های نگارش ترکی خراسانی :

هر زبان را چه در یکی از لهجه ها و یا بزبان ادبی باید با الفبا و قوانین دستوری گرامری همان زبان باید نوشت و خواند. و در ترکی خراسان با توجه به موارد فراوان بیان شده و آثار ادبی نویسندگان ترکی خراسان از گذشته تا حال قوانین دستوری وجود دارد و متون با این قوانین نگارش یافته اند. نکته اصلی در نحوه نگارش آوا نگاری ترکی در خراسان امروزه این است که، هر نویسنده ترکی خراسانی جهت راحت خوانده شدن لغات و اصوات، صورت های مختلفی از آوا نگاری و نمایش صداهای در رسانه و متن نوشتاری یک روش ابداعی خود را پیشنهاد و بکار می برد. این روش ها باعث پراکندگی شده و سر در گمی خوانندگان زبان ترکی در خراسان بزرگ را بوجود آورده است. برای نشان دادن وجود قانون و دستور گرامری و نیز پراگندگی در نحوه نوشتار ترکی خراسانی البته امروزه در اینجا به ذکر چند نمونه نثر و شعر از شاعران و نویسندگان ترکان خراسان از گذشته تاکنون را می آوریم به امید اینکه روشی یکسان در نحوه نگارش پیشنهاد و با بکار بردن قوانین دستوری ترکی یکسان به این پراکندگی و هرج و مرج و نابسامانی ها پایان دهند:

کیم سراغ ائدمیش بوگون بیرهمچو من دیوانه نی

تاکی گوردوم آغ اوزو او خال و او تک دانه نی

شمع رخسارین یاخار هرلحظه مینگ پروانه نی

منده بی پروا دئیرم کونگلومده گورسن نامه نی

آچ گینن میخانه نی دولدور گینن پیمانه نی

(تقی خسروی متخلص به آرچه)

بایرام ﮔﯚنیْ عاششیق یاخچی چالردیْ

قیْز مئیدانده کفتــــــر کیمین اوْینـه ردیْ

اوْغلن اوْنیْــــی قدو بـــویــــــون گـؤرردیْ

آتــه ننــه اوْغـــول فیکــــرین بیلــــردیْ

آغ سققللر ائلچــــی لیـــــقه یـوْلللردیْ

(محمد عرب خدری)

آتدان دوشدو اشّگه میندی، / آج آدامین ایمانی یوخدو

 آج قارینا، اجی ایران / آشاقادا اوتورمیدی یوخاریدا یئرتاپمیدی

( آتالارسوزو- جلال قلی زاده)

 

ای ائشی که باغلِیَ لن سنه و گزدِریَلن

چونکه بیرکروم آرپَیچن خار! و بار چَکینگ

من اشرف مخلوقاتم و سن مَنینگ ایزمدَن

سننگ آدِنگ ائشی و یوک چون نوارچکینگ

(برگردان به ترکی اشعار رجایی خراسانی توسط علی اکبر رحمانی)

 

من بو هر گیوون سلام و حالین نجیرده یین بیزارمه, اما، نجیر اییم ناچارمه

سنین حالین نجیرده و منیین حالیم نیه گچ ی, بوقلم اوپری چین یازی، ایل آیلنیب، بایرام دی

(اسماعیل کاظمی)

 

بیرِ بارِدِ بیرِ یُوخِدِه، خدای دَن غَیرِز هیچکئم یُوخِدِه، هوا دُلِ دُماندُن، ایرَلَدُلِ امیدَّن

قَرِّ کِشِ عصائنَن یواش یواش کَلَردِه،گئزلَرِنه چُورِّ اِدِّ اِیزاقه هوی باخَرده

(علیرضا محمودی مظفر با تخلص طاها)

 

کِچَن گٍجه گَلمیشدیم،ساقیا چاخیرلا اویماق ایستَمیردیم

ایستییردیم تماشا ائدم سنی، میخانییه، ایستییَم سنی

(خانیم زهرا بوداغ ابادی)

 

ایندِه که گلَد دِرَنگ باخ که نَه سَرمَستم مَن

تانِه مَسدِم سَنِه مَن، اما شیرین گَلدِه گِئزِم

هَر ایش اِئدِّم که گَلیم، راستِنِه اُلمَدِه ایزِم

(احسان حصاری مقدم)

 

گریوانگ کولشه دیشده قئشه دیشده، / قربان اولم دوستمه، سمان تپر پوستم

(آتالار سوزو - الیاس پهلوان)

 

آدمی یِرَ باخانِننَن قوروخ، سووی آخارباخارِننِن، آیه دِیر چِخمه که بارم.

اَششَگه پالن ساخ لی، اوردونو یالن، اگر یِنگِدن قِذ اولم، بیللم نَجِر گَلِن اولم.

(مرحوم علی اکبر ملایجردی)

 

قَرِّه خَلَه » سِپِرگَسِینَن گَلدِه! گَرَی اِوِنگ وسائِلِنِه دیزَه چِخارتیم و تَکان بِریم تا گِچَن ایلِنگ درد و بلاسِه اِوِمِزدَن ایراق اولسِن.

(علی‌ اصغر فخار)

 

بئیری باودو بئیری یوخودو شاه ایسماعیل بارودو کی مکتبه گئدیدی مکتبدا بئیر قیز واریدی کی اونون آدی گل عذار دی کی شاه ایسماعیله عاشیق اولاردو .

(محمد خسروی)

 

جذبه عشق منی جانب جانانه چکی، عقل نن عشق منی هربیرئه بیریانه چکی

عقل باش قویسام اگرحاصل اولاراصل مراد، مرغ شهبازکیمی سیرگلستانه چکی

( مرحم محبوب زوروم شیروانی)

 

بیر مژده که قش چخده بهار گلده، قار گدّه گنم غنچه له نار گلده

قش گدّیو آی چخده، یوخاره، ناهید جانه نن جانه قرار گلده

(مرحوم دکتر صادق ناویافر - ۱۳۱۵) 

 

سلام الله علیکم یا محمد، کلیب سن خیر مقدم یا محمد

بو سوزدن چوخ سئویندی حی سبحان، هربابتدن اونه بویوردی فرمان

(یوسف و زلیخا – اثر خطی کریم متخلص به مظلوم- 1261 هجری مشهد )

 

اۏلار کیم بنده خاص خدا دېر، محب خاندان موصطفا دېر

حقیقت کعبه‌سی نینگ قیبله‌گاهې، ایمام و پیشوامېز مورتضا دېر

(مولانا - سیرى در اشعار ترکى خراسانی- مولویه - دکتر صدیق)

 

نئجه سه ن؟ گل ائى اوزو آغیم منیم، سن اریتدین اودلارا یاغیم منیم

آند ایچه ره م٫ سندن آرتیق سئومه یم، سنین ایله خوش گئچه ر چاغیم منیم

(حسن اوغلو اسفراینی - قرن دوازده م)

 

ایسسیلیک اوددادیر، ساجدا دئییلدیر، درویشلیک خیرقه ده، تاجدا دئیلدیر

هر نه آختاریرسان، اینساندا آر، قودوس´دا، مککه´ده، حاج´دا دئییلدیر

(حاجی بکتاش نیشابوری - قرن دوازده م)

 

بیر قده‌حله بیزی ساقی غمده‌ن آزاد ائیله‌دی

شاد اولسون کؤنلو اونون کؤنلومو شاد ائیله‌دی

بنده ایدی بونجا ایلله‌ر قددینه سرو-ی ره‌وان

دوغرولوقلا قوللوق ائتدیییچون آزاد ائیله‌دی

(خواجه دهایی خراسانی - قرن سیزده م)

 

یاراتانا، شوکر ائیلرم، من بیر، موسلمان، اوغلویام

فیکر ائتمه میش، دانیشمارام، بیر دوغرو اینسان، اوغلویام

مـــن ، درگزین  اوغـــلویام

(بهمن رنجبران)

 

آلاداغه چئخدئم یوْل ائکی اوْلدیء، آلاداغد‌ن دئشدئم یوْلئم اوچ اوْلدیء

دیده ‌مدن یاش گلدی سئل اوْلدی، سوْیوق اوْلدو ال آیاغیم پوچ اوْلدی

(چایشلو- کتاب ادبیات عامه درگز)

 

کیچی کیچی بُلوت لَه، اَل بِئردِلَن بیر بیرَه

قره بُلوت اولدِلَن، خورشیدِه  قورخِددِلَن

چاقالَه گَلِنگ بیر اولَی، دِئو لَرِه شَهردَن قووَی

(سراج اکبری)