یکی از جمله چهار جهان گشا، امیر تیمور صاحبقرآن!

امیر تیمور گورکانی نخستین پادشاه گورکانی در بیشتر ممالک آسیا با کمال قدرت و عظمت پادشاهی کرد. تیمور در زبان ازبیکی به معنای «آهن» است و از او با القاب «امیر تیمور»، «تیمور»، «تیمور گورکان» و «صاحبقرآن» یاد شده ‌است و اروپائیان به او «تامرلان» (Tamerlane) می گویند.

امیر تیمور پسر امیر تراغای، فرمانروای کش ترکستان بود. وی در ۲۵ شعبان ۷۳۶ هجری قمری در همان شهر کش به ‌دنیا آمد. طایفه ‌اش از شاخه «تاتار» ترکستان بود ولی در آن زمان وابستگی به قوم مغول که چنگیز خان نام آورترین آن بود نوعی افتخار به حساب می آمد از این روی «امیر تیمور» تبارش را به «چنگیزخان» و قوم مغول میرساند.

بر بعضی اسناد تاریخ تاتار نام طایفه ی است از ترکستان مربوط قوم ترک، اصل آن از اولاد تاتار خان بوده و تاتار خان برادر مغول خان و اولاد این دو، بنی اعمام یکدیگر اند یعنی ترک ها و مغول ها عموزاده ها اند.

شهرت امیر تیمور از فتح خوارزم در سال ۷۸۱ هجری قمری آغاز شد. سال ۷۸۱ هجری قمری امیرتیمور خراسان را تسخیر نمود و سال ۷۸۴ گرگان، مازندران، سیستان و هرات را گشود و آل کرت را به تصرف در آورد.

در سال ۸۰۰ تیمور سرزمین فارس، بخشی از عراق، لرستان و آذربایجان را گرفت و سلسله ی جلایریان را نیز منقرض کرد، بعد رو به خزر نهاد و تصرف کرد. در سال ۷۹۵ بعد از انقراض مظفریان متوجه آسیای کوچک شد، در سال ۸۰۰ هجری قمری هند را فتح و دهلی را به تصرف در آورد. با عثمانیان نیز جنگ ها کرد و در سال ۸۰۴ امپراتور بایزید عثمانی را به اسارت در آورد. تیمور در سال ۸۰۷ به سمرقند پایتخت خویش برگشت، عزم تسخیر چین را نمود ولی اجل مهلتش نداد و در سال ۸۰۷ در سن ۷۱ سالگی در گذشت.

یکی از شگفت ‌انگیزترین ویژگی ‌های تیمور، فتوحات او در سنین بالاست. تیمور از ابتدای جوانی، هیچ نقش جدی و مهمی در تاریخ تحولات منطقه خود نداشت. گویی تنها نظاره‌ گر حوادث بوده ‌است و منتظر!

بسیاری رخدادها در منطقه بوجود آمد. اما او هیچ واکنشی نشان نداد. به ‌ویژه شواهد بسیار زیادی وجود دارد که به دقت به تحولات داخلی ایران می نگریست و مواظب اختلافات موجود میان شاهان و سردستگان ایرانی و مغول بود. او منتظر فرصت مناسب بود و به دقت برنامه‌ هایش را تنظیم کرده بود. تنها در سنین حدود پنجاه سالگی است که ناگاه این چشمه خروشان به جوشش در میآید و بخش بزرگی از دنیای آن زمان را فتح می کند.

تیمور در خانواده‌ ی از قبایل ترک در فرارود (ماوراءالنهر) و در شهر « کش » از توابع سمرقند در ترکستان (آسیای مرکزی و ازبکستان فعلی) در ۷۳۶ هجری قمری مطابق ۱۳۳۵ میلادی دیده به جهان گشود و خیلی زود در سوار کاری و تیر اندازی مهارت یافت. پدرش تراغای، از جنگجویان ایل برلاس بود که طایفه ‌اش در این نواحی از قدرت و نفوذ محلی برخوردار بودند. در ۷۶۱ هجری قمری فردی به نام تغلق تیمور، از نوادگان جغتای، از ترکستان به ماوراءالنهر لشکر کشید. حاجی برلاس که دفاع از شهر کش، بعدها شهر سبز خوانده شد را در مقابل این مهاجم دشوار یافت، دفاع از ولایت را به پسر تراغای یعنی به امیر تیمور سپرد.

تیمور که در چنین آشوبی قدم به صحنه حوادث گذاشت در آن هنگام ۲۵ سال داشت. تیمور توانست با زیرکی و سیاست، از همان آغاز کار و با اظهار طاعت نسبت به مهاجمان، شهر کش را از قتل و غارت نجات دهد. سپس با امیر حسین نواده قزغن در کابل بنای دوستی گذاشت و بالاخره خواهر او اولجای ترکان را به عقد ازدواج خود درآورد.

تیمور به سبب همین خویشاوندی، در خانواده امیر حسین به «گورکان» داماد مشهور شد. با این حال، دوستی تیمور با امیر حسین دیری نپایید و با مرگ اولجای ترکان، جنگ بین این دو امیر اجتناب ناپذیر شد. در آخرین نبرد، قلعه هندوان نزدیک بلخ، به محاصره سپاه تیمور درآمد و امیر حسین مغلوب و مقتول شد. با این پیروزی تیمور در بلخ به فرمانروایی مستقل رسید و خود را صاحبقرآن اعلان کرد.

تیمور قرآن کریم را و بسیاری از علوم او زمان را با معنی و جزئیات می دانست، دوره جوانی اش را در مدرسه ها سپری نموده بود از این که قرآن کریم را با جزئیات یاد گرفته بود معجزه ی قرآن در تصمیم گیری های تیمور نقش داشت، اثرات قرآن انسان را از حاشیه هر وابستگی بیرون رانده انسان را تنها بر خودش تسلیم می دهد در او هنگام عقاید یکه در جامعه از اسم دین مروج است بی معنی می گردد از این رو که دنیای قرآن با داشته های جامعه هر زمان تفاوت بزرگ داشته است، قرآن بر مخلص مطالعه ی خود میگوید تو هستی و خدا است اگر که تابع به الله باشی خود را از هر بند قید مروج ها رها کن با عقل ات تصمیم بگیر تنها بر خود متکی باش او زمان معجزه رخ میدهد و موفقیت نصیب میگردد.

از منطق قرآن کریم میدانیم پروردگار بر انسان عادل با خصوصیات رحمانی و بر انسان ظالم با ویژگی های اخلاق شیطانی بر هر دو ایشان یک نو برکت اعمال شان را میدهد چونکه انسان را آزمایش می کند پس انسانی ساختن هر جامعه بر فعالیت های مثبت بشری وابسته است ! یک سر بزرگ قرآن کریم است.

حمله سه ساله تیمور

در یورشی سه ساله که از ۷۸۸ تا ۷۹۰ طول کشید آذربایجان، لرستان، ارمنستان، گرجستان و شروان را نیز تصرف کرد و در سال ۷۹۳ خوارزم را گرفت.

حمله پنج ساله تیمور

حمله پنج ساله وی بین سال‌ های ۷۹۴ تا ۷۹۸ صورت گرفت و پس از آن حکومت هر شهر را به یکی از فرزندان یا خویشاوندان خود سپرد. سپس مسکو را فتح کرد و عازم هندوستان شد. در سال ۸۰۱ آنجا را تصرف کرد و پس از تقسیم شهرها و نواحی تصرف شده، به سمرقند بازگشت.

حمله هفت ساله تیمور

لشگرکشی وی به ایروان از سال ۸۰۲ تا ۸۰۷ طول کشید که آن را یورش هفت ساله مینامند. در سال ۸۰۳ با عثمانیان جنگید و چندین شهر را گرفت. در همین هنگام سفیرهایی به مصر فرستاد، ولی چون نتیجه نگرفت، مصمم شد به مصر حمله کند و در طول این لشکرکشی، حلب، دمشق و بغداد را نیز تصرف نمود. در سال ۸۰۴ بایزید سلطان عثمانی را مغلوب و اسیر کرد. بعد از آن قصد فتح چین کرد و عازم آنجا شد. او با سپاهیانش تا کنار رود سیحون نیز رفت ولی در اُترار شهری در ساحل شرقی این رود بیمار شد و در رمضان سال ۸۰۷ / فوریه ۱۴۰۵ میلادی، در ۷۱ سالگی درگذشت.

امپراتوری ترک عثمانی در تاریخ محتشم بیشتر از شش عصر خود «۱۲۹۹ تا ۱۹۲۲ میلادی» تا فروپاشی تنها مقابل تیمور شکست بزرگ خورد لاکن ترک های عثمانی به مثابه یک قوماندان بزرگ ترک و یک قهرمان ترک تیمور را میدانستند و افتخار میکردند و در قصر ریاست جمهوری ترکیه ستاره ی این بزرگ مرد تاریخ ترک را با افتخار بین شانزده ستاره که هر کدام سمبول یک امپراتوری جهانی ترک ها را تمثیل دارد سمبول رسمی دولت ترکیه ساخته افتخار بخشیدند و در عقب کرسی ریس جمهور ترکیه شانزده ستاره را دیده میتوانیم که یک آن ستاره ی تیمور است.

تیمور در مقبره‌ ی به سال ۱۴۰۵ میلادی دفن شد که خودش قبلا دستور داده بود به صورت یک ساختمان مجلل بسازند و مادر او بی بی خانم در آن دفن شده بود و بعداً عده دیگری از خاندان تیموری نیز در آن دفن شدند. وقتی تیمور در آن مدفون شد، این مکان به گور امیر معروف شد. که اکنون در سمرقند است.

تیمور در تاریخ فتوحات خود بزرگ ترین خطای تاریخی خود را با تصرف دولت ترک های اردوی طلایی در روسیه انجام داد، وی سبب شد روس ها از پارچه شدن ترک ها، دولت شان را اساس گذاری کنند از این رو که تیمور در روسیه امروز، دولت محتشم ترک های اردوی طلایی را شکست داده بود این شکست در سال های بعدی بالای خلق های ترک و خلق های منطقه سبب حاکمیت روس میشد و یک قدرت بزرگ از روس ها در منطقه ظهور میکرد.

تیمور مرد جدی میدان جنگ بود هر چند مخالفین این بزرگ مرد قتل عام های مبالغه را بدوش وی بستند لاکن کس اسناد داده نمی تواند مردمان اهل عرفان را ضرر داده باشد، تیمور بسیاری از هنرمندان و دانشمندان شهرهای فتح شده را به پایتخت خود یعنی سمرقند میآورد. افراد زیادی از نقاشان برجسته و استادان معماری، فقها و نظائر آن وجود دارد که توسط تیمور به سمرقند آورده شد. این موارد نقش فراوانی در تحولات بزرگ هنری و فرهنگی در عصر پس از تیمور داشت. تیمور با اینکه مردی خونریز در میدان محاربه بود، ولی دوستدار دانش و هنر بود و به عالمان و هنرمندان احترام بسیار میگذاشت و حتی هدایتش بود هنگام نبرد از کشتن دانشمندان و فقیهان و هنرمندان خودداری کنند. وی با حافظ و خواجه علی سیاهپوش صفوی ملاقات دوستانه‌ ی داشته ‌است و به درخواست خواجه علی، قبایل ترک بسیاری را که از آسیای کوچک اسیر کرده بود، آزاد کرد که این قبایل بعداً قزلباشان را تشکیل دادند و در سیاست ایران مذهب شیعه را به مثابه اساس قرار دادند که تا اکنون ایران در حاشیه این سیاست قرار دارد.

دشمنان این بزرگ مرد تاریخ مبالغه های زیادی از خونریزی ها را در قلم میآورند لاکن انصاف وجود ندارد از کار های بزرگ علمی وی یاد آور شوند تیمور سبب شده بود یک فصل جدید از تحولات هنری و فرهنگی در عصر پس از وی بوجود بیاید در این خصوص بیشتر قلم بدست های ترک ها تقصیرات دارند چونکه از کار های مثبت تیمور مقابل قلم های که بدون عدالت مینویسند چیزی به قلم نمی آورند.

از تاریخ امیر تیمور میدانیم دولت ها با مردان جنگی فتح میگردد لاکن ساخته شدن دولت بدوش اهل عرفان است.

منبع : ترکهای خراسان : اینجا