حقوق فرهنگی- مدنی ترکان و دیگر ملیت ها در ایران

حسن راشدی  1/ شهریور/ 1394

بعد از پایان جنگ ایران و عراق و باز گشت آرامش به کشور، روشنفکران ، تحصیل کرده ها و  دانشجویان جوامع غیر فارس ایران برای دستیابی به حقوق فرهنگی خویش و داشتن حق تحصیل  به زبان خود فعالیت های چشمگیری را شروع کردند .

از بین ملیت های غیر فارس ایران، تُرکها، عربها، ترکمن ها، کردها، و بلوچها بیشترین تحرکات را جهت دسترسی به این حقوق از خود نشان داده و می دهند. از آنجائی که ترکهای ایران بیشترین جمعیت غیر فارس را تشکیل داده و تقریبا در اغلب اقشار جامعه کشور حضور فعال دارند و حرکت اعتراضی آنها به توهین روزنامه دولتی " ایران " در سال ۱۳۸۵ ابعاد گسترده ای را داشت بیشتر مورد توجه قرار می گیرند .

ترکان ایران برخلاف برخی ملیت هاهای غیر فارس که گاهی دست به عملیات خشونت آمیز می زنند، مبارزه مدنی را برای دستیابی به حقوق فرهنگی خویش انتخاب کرده اند، چرا که آنها معتقدند اکثریت نسبی جمعیت ایران را تشکیل می دهند و در صورت آگاهی یافتن همزبانان آنها نسبت به حقوق مدنی خویش، بدون دغدغه خاطر و بدون توسل به راه های خشونت آمیز به حقوق انسانی خود خواهند رسید .

ترکان ایران بعد از خلافت اسلامی  اداره امپراتوری های بزرگی چون غزنویان ، سلجوقیان، خوارزمشاهیان، آغ قویونلوها، قارا قویونلوها، صفویان، افشارها و قاجارها و به صورت خلاصه حاکمیت مستمر و هزار ساله بعد از اسلام بر ایران و بر بیشتر کشورهای همسایه کنونی را در حافظه تاریخی خود دارند که بقیه ملیت های غیر فارس و حتی فارس زبانان ایران از چنین حافظه تاریخی برخوردار نیستند و بر همین اساس این حافظه  تاریخی اعتماد به نفس بیشتری به آنها می دهد.

 علاوه بر حاکمیت هزار ساله و بدون گسست بعد از اسلام ترکان بر ایران و کشورهای همسایه کنونی، ترکان خودرا وارث تمدن ۷۰۰۰ ساله سومریان ، عیلامی ها، اورارتوها، کوتیها، لولوبی ها و مانناهای التصاقی زبانی می دانند که قبل از کوچ آریائی ها به ایران، تمدن های عظیمی را در این مناطق از خود بیادگار گذارده اند .

شهرهای آذربایجان بخصوص تبریز، ار سده های گذشته نماد روشنفکری و تمدن بوده و در زمان قاجار گر چه تهران دارالخلافه و پایتخت بود، تبریز دارالسلطنه و محل تربیت ولیعهدهای قاجار برای اداره کشور در آینده بوده است .

مردم آذربایجان به لحاظ نزدیکی سرزمینشان به اروپا و قرار گرفتن بر سر جاده ابریشم، در آشنایی با تمدن غرب از بقیه مردم ایران پیشقدم تر  بوده اند و بر همین اساس آذربایجان، بخصوص شهر تبریز در سده های گذشته دروازه شرق به غرب محسوب می شده و به شهر اولین ها مشهور شده است. (۱)

با روی کار آمدن رضاخان و دشمنی او با حکومت ترک قاجار که بوسیله کودتا آنرا ساقط کرده بود به دشمنی وی با همه ترک های ایران منجر شد و پایه های ناسیونالیسم افراطی فارسی و یا به معنی واقعی، نژاد پرستی پارسی در ایران بنیان نهاده شد و تحریف تاریخ، زبان، فرهنگ، هویت و تحقیر شخصیت ملت ترک که هزار سال با قدرت تمام حاکمیت کشور ایران را به عهده داشته و هیچگونه تبعیض زبانی و فرهنگی بر ملیت ها و اقوام تحت حاکمیت خود روا نداشته بود بر کشور حکمفرما گردید.

با تداوم حاکمیت پهلوی دوم بر ایران، تفکر نژاد پرستی و باستانگرایی آنچنان بر کشورمسلط گردید که بسیاری از مردم ایران تصور می کردند در سال های حاکمیت ساسانیان و زمانی که ایرانیان دین زرتشتی داشتند ایران مدینه فاضله بوده و بعد از قبول اسلام ، همه بدبختی ها سراغ آنها آمده است، و این در حالی بود که تقریبا هیچگونه آثار تمدن قابل توجهی جز چند گچبری از دوره ساسانیان باقی نمانده بود و دین زرتشتی هم با تقسیم جامعه به طبقات مختلفِ موبدان، نظامیان، دبیران، کشاورزان، پیشه‌وران و اجازه فعالیت هر کس فقط در طبقه خود، عملا  سد راه پیشرفت جامعه بوده و رواج ازدواج با محارم در این دین هم عملا نشان می دهد این آئین به مراتب عقب مانده تر از بسیاری از ادیان، بخصوص ادیان الهی، علی الخصوص دین اسلام بوده است(۲).

در طول حاکمیت خاندان پهلوی، پروژه آسیمیلاسیون زبانی و هضم ملیت های غیر فارس در زبان و فرهنگ فارسی از راه های مختلف و غیر انسانی  و نوشتن تاریخ ساختگی، زبان و فرهنگ سازی جعلی برای این ملیتها بخصوص ترک ها آنچنان شدت گرفت که آثار شوم آن با گذشت بیش از سی و  شش سال از انقلاب اسلامی هنوز هم وجدان جامعه را آزار می دهد و هنوز هستند افرادی که همچنان بر طبل برتری نژاد موهوم آریایی، دین زرتشتی و حاکمیت مطلق و بی چون و چرای زبان فارسی در ایران و تحقیر زبان ها و فرهنگ های غیر فارسی بخصوص ترکی در کشور کثیرالمله و چند زبانه ایران می کوبند و زبان، ادبیات و فرهنگ های موجود در کشور را به درجه یک و درجه دو، و کلان فرهنگ و خرده فرهنگ تقسیم کرده و در اعزام ورزشکاران ملی به کشورهای خارج بجای انتخاب شعارهایی که نشانگر احترام به همه ورزشکاران جوان کشورمان با زبان ها و فرهنگ های متفاوت در ترکیب تیم ملی باشد ، شعار" ستارگان پارسی " ، " شیران پارسی " ،" شاهزادگان پارسی، " افتخار پارس " را برای تیم ملی اعزامی به کشورهای خارج  انتخاب می کنند! (۳)

همه می دانند که همه این ورزشکاران فارس نیستند و از ائتنیک های مختلفی که ائتنیک فارس فقط یکی از آنهاست تشکیل شده اند و ترک ها و غیر فارس های دیگر هم خود را فارس نمی دانند، بلکه آنها خود را ترک، ترکمن، کرد، عرب، بلوچ و غیره می دانند که در چارچوب ایران در کنار هم زندگی می کنند و به زبان های ترکی، ترکمنی، عربی، بلوچی، کردی و غیره صحبت می کنند که ورزشکاران فارس زبان هم یکی از این ملیت ها هستند که همراه دیگر ملیت های غیر فارس به این کشورها اعزام می شوند. 

ناسیونالیسم افراطی فارس هرگز حاضر به قبول حقوق فرهنگی غیر فارس زبانان ایران نیست و کسانی را که در راه رسیدن به این حقوق اولیه و انسانی از راه های مدنی تلاش می کنند تجزیه طلب می نامد!

این افراط گرایان، مرزی بین تجزیه طلب (یا استقلال طلب ) و خواستار حقوق مدنی، یعنی حق تحصیل و تدریس در مدارس به زبان های غیر فارسی در چارچوب ایران، قائل نیستند؛ آنها هر خواسته فرهنگی را تجزیه طلبی می نامند و تا بحال هم نگفته اند ملیت های غیر فارس در زمینه تحصیل به زبان خود در مدارس از نظر آنها تا چه حد دارای حق هستند و بیشتر از آن، تجزیه طلبی محسوب می شود!

آنها نه تنها نمی خواهند کشورهای پیشرفته ای چون کانادا ، سوئیس و بلژیک را با دو و یا سه زبان رسمی ببینند حتی گوشه چشمی به کشور همزبان و هم نژاد خود و کشور جهان سومی افغانستان و یا عراق همسایه هم نمی اندازند که در هر یک از این کشورها دو زبان، سرتاسری و زبان رسمی دولت بوده و بقیه زبانها هم در مناطق خود حق تحصیل دارند .

آنها هرگز بر زبان نیاورده اند اگر ارمنی های ۱۵۰ هزار نفری ایران در مقاطع ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان و دانشگاه دولتی و آزاد حق تحصیل به زبان خود دارند، ترک های مسلمان ۳۰ میلیونی ایران ( ۴ ) و دیگر ملیت های غیر فارسی که خواستار تحصیل به زبان خود در مدارس و دانشگاه ها هستند باید دارای چه حقوق فرهنگی باشند و حدّ و مرز  این حقوق فرهنگی چیست و از نظر آنها خط قرمز در کجای این محدوده قرار دارد ؟

افراط گرایان  فارس اصرار بر آذری، یعنی غیر ترکی نامیدن زبان ترک های ایران و تحمیل شدن زبان ترکی بوسیله سلاطین سلجوقی و دیگر امپراتوران ترک بر مردم آذربایجان دارند که گویا در قرون گذشته زبان غیر ترکی داشته اند!

گرچه چنین ادعای واهی و خیالپردازانه حتی درست هم باشد حق تحصیل به زبان ترکی را از ترکان ایران سلب نمی کند که حقوق انسانی و اولیه شناخته شده در جهان است، ولی اسناد مستند و معتبر و بدون شبهه تاریخی نشان می دهد که امپراتوران ترک در تقویت و توسعه زبان فارسی دری که امروز زبان مادری فارس زبانان به حساب می آید و زبان رسمی و دولتی ایران هم شده است، با بخشش و انعام های درباری به شعرای دری گوی، این زبان را به این درجه از توسعه رسانده اند؛ و هیچ سند تاریخی مبنی بر نه تنها تحمیل، حتی تشویق زبان ترکی برای توسعه هم توسط این امپراتوران دیده نشده است.

افتخار کنندگان بر آثار ادبی فارسی دری ده قرن گذشته ایران، باید خود را مدیون امپراتوران ترک بدانند که توسعه این زبان را به حدی رساندند که این زبان علاوه بر خاستگاه اصلی و اولیه خود یعنی افغانستان و تاجیکستان، در خارج از آن بخصوص در ایران  به حدی گسترش یافت که زبان اصلی و اجدادی پهلوی  فارسیان را از میدان بدر کرده و خودرا جانشین آن کرد و امروز فارس زبانان ایران بیشتر از افغانها و تاجیکها خودرا وارث زبان فارسی دری می دانند و تقریبا همه آثار ادبی ده قرن گذشته به زبان فارسی دری در دوره امپراتوری ترکان آفریده شده است!

همکشوریان فارس زبان ما متاسفانه از زمان حاکمیت پادشاهان همزبان و همنژاد ساسانی خود بر ایران که خیلی هم بر آن می بالند هیچگونه اثر ادبی که بخواهند بر آن افتخار کنند ندارند. حال سئوال اینجاست، در جایی که امپراتوران و سلاطین ترک ده قرن گذشته ایران در حالی که زبان فارسی دری را از طریق شعرای درباری تقویت و تشویق می کردند پس چگونه و از چه راهی زبان ترکی خود را بر مردم آذربایجان تحمیل کردند و اگر زبان ترکی را بر مردم آذربایجان تحمیل کردند چرا این زبان را بر فارس زبانان مناطق فارس نشین تحمیل نکردند؟

 مگر شهرها و مناطق فارس زبان کنونی مثل اصفهان، شیراز، کرمان، و مشهد و غیره تحت حاکمیت پادشاهان  ترک نبودند؟ سلاطین ترک اگر قصد و هدف تحمیل زبان خود بر مردم آذربایجان را داشتند مگر قدرت تحمیل این زبان به مردم مناطق اصفهان و کرمان و فارس و خراسان را نداشتند؟

 جالب است که مدعیان تحمیل شدن زبان ترکی به وسیله سلاطین ترک بر مردم آذربایجان را بیشتر بر حکومت سلجوقیان نسبت می دهند و این در حالی است که سلجوقیان  اولین بار و در سال ۴۲۹ هجری قمری شهر نیشابور  سپس در سال ۴۳۳ شهر ری و در سال های بعد اصفهان را پایتخت دائمی خود قرار داده و در نهایت همدان را پایتخت موقت و تابستانی خود انتخاب کردند و هیچکدام از شهرهای مشهور آذربایجان چون اردبیل، تبریز، اورمیه، زنجان و مراغه در طول حکومت ۱۶۰ ساله سلجوقیان پایتخت این امپراتوری نبوده است .

حال معلوم نیست که این معما را چگونه باید حل کرد که چرا سلجوقیان زبان ترکی خودرا بر زیر پای خود یعنی بر مردم پایتخت های خود تحمیل نکردند که دائما با آنها در مراوده و گفتگو بودند ولی این زبان را بر مردم آذربایجان که فاصله زیادی هم با پایتخت خود داشتند تحمیل کردند و چرا زبان مردم نیشابور، اصفهان و شهر ری ترکی نشد ولی زبان مردم آذربایجان ترکی شد؟

واقعیت این است که زبان ترکی که زبان مادری ملت آذربایجان و زبان مردم دیگر مناطق ترک ایران است و گستردگی آن از دربند قفقاز در شمال شرقی جمهوری آذربایجان گرفته تا اراک و ساوه در استان مرکزی ایران به صورت سرزمین بهم پیوسته ادامه دارد زبان اصلی و آبا و اجدادی این مردم است که تاریخ اولیه گویشوران این زبان با سومریان التصاقی زبان و از ۷۰۰۰ سال پیش شروع و در ادامه مهاجرت ترکان سکا و ایشغوز، هون، پچنک و قپچاق از ۷۰۰ سال پیش از میلاد تا ۴۰۰ سال بعد از میلاد تداوم پیدا می کند و با برقراری امپراتوری های غزنوی، سلجوقی، خوارزمشاهی و دیگر حکومت های ترک بعد از اسلام  که قدرت اداره سرزمین هایی به بزرگی یک قاره از چین تا اروپا را داشتند تکامل پیدا کرده و زبان کنونی ترکان آذربایجان و دیگر ترکان ایران که ترکیبی از پرتو ترکان بومی و ۷۰۰۰ ساله و ترکان اوغوز می باشد شکل می گیرد و اگر اقلیت های غیر ترکی هم در آذربایجان و در دیگر نقاط ترک نشین ایران بوده اند بدون زور و تحمیل و با ازدواجها و مراوده های داوطلبانه و آشنایی با زبان آهنگین و فرهنگ و فولکلور غنی ترکان در شهرها، در میان ترکان اکثریت جذب شده و آنهایی که در روستاها زندگی می کردند هنوز هم زبان خود را حفظ کرده اند و هیچ زور و اجباری هم در طول چندین قرن برای تغییر زبان آنها نبوده است، نمونه هایی از این روستاها را می توان در آذربایجان در اطراف شهر مرند، اردبیل و خلخال پیدا کرد که هنوز هم آنها به زبان هرزندی، تالشی و تاتی خود صحبت می کنند.

زبان ترکی که زبان مردم آذربایجان و دیگر مناطق ترک ایران است وضع و موقعیتش از دو حال خارج نیست :

 1- این زبان از7000 سال پیش و از زمان سومریان که بنیان گذاران اولین تمدن بشری هستند, عیلامیان و اعقاب آنها به مردم ترک ایران به ارث رسیده است که اسناد زیادی در این مورد موجود است. و ترکانی هم که بعداً به این سرزمین آمده ­اند به همزبانان قبلی خود پیوسته و زبان ترکی آذربایجان و آناتولی را پدید آورده­اند

2- این زبان, زبان ترکانی است که بعداٌ و بقول احمد کسروی و کسرویست­ها از زمان غزنوی­ها, سلجوقی­ها و. . .   با جمعیت انبوه به آذربایجان, آناتولی و دیگر مناطق ایران آمده و اکثریت مطلق جمعیت این مناطق را تشکیل داده و ترکیب جمعیت را به نفع خود تغییر داده­اند که در هر دو حال اینها ترکان اصیلی هستند که بعد از حاکمیت اسلام به مدت هزار سال مستمر از چین تا قلب اروپا را با تدبیر و کاردانی و سیاست مداری خردمندانه, زیر حاکمیت و اداره خود داشتند و آذری های ترک شده هم نیستند, چه اگر آذری های آقای کسروی در آذربایجان اکثریت می بودند و ترکان مهاجر در اقلیت, باید مهاجرین ترک در داخل بومیان باصطلاح آذری مستحیل می شدند و زبان مردم کنونی آذربایجان هم زبان آذری مورد ادعای آقای کسروی می شد نه زبان ترکی آذربایجان!

همچنین این زبان به مراتب از فارسی دری که بیش از %۷۰ آن برگرفته از لغات و کلمات عربی, ترکی, هندی و دیگر زبانهاست خالص­‌تر و قدرت­ بیان آنهم بعلت داشتن ۲۴ هزار فعل بیشتر است.

بعلاوه این زبان بر عکس زبان فارسی دری به هیچ قوم و ملّتی هم تحمیل نشده است. حال مردم آذربایجان و مردم دیگر مناطق ترک ایران چه ترک بومی و از نسل سومرها و عیلامی ها باشند, چه ترک مهاجر, فرقی نمی­کند ترکان اصیلی هستند که اگر افرادی غیر ترک هم بصورت اقلیت اندک در بینشان بوده است با برخورداری از مهمان نوازی ترکان، در میان آنها با صلح و صفا زندگی کرده­‌اند؛ حال با توجه به ترکیب جمعیتی ایران که ترکها و فارسها در اکثریت و دیگر زبانها چون کردی، ترکمنی، عربی ، بلوچی در رده های بعدی قرار دارند  و با توجه به اینکه حقوق زبانی و فرهنگ ملل و اقوام در کشورهای همسایه و جهان سومی چون افغانستان و عراق هم حل شده آیا زمان آن نرسیده در ایران هر کدام از این زبانها نسبت به جمعیت خویش دارای حقوق زبانی و فرهنگی در کشور باشند و از امکانات کشور به نسبت جمعیت خویش در مسائل زبانی و فرهنگی و تحصیل به زبان خود در مدارس و دانشگاه ها بهره مند شوند و همه امکانات کشور فقط در اختیار یک زبان و یک فرهنگ قرار نگیرد؟

گذشته ملتها هر چه بوده فقط ارزش مطالعه و بررسی دارد و آنچه امروز اهمیت دارد و بر اساس آن باید تصمیم گرفت موقعیت کنونی و حقوق انسانی ملل و اقوام ساکن در ایران است؛ فرض کنیم اصلا همه ترک های ایران و این جمعیت بیش از 30 میلیونی شب خوابیده‌اند و صبح دیده اند زبانشان ترکی شده است؛ آیا این جمعیت چند ده میلیونی ترکان که اکثریت نسبی جمعیت ایران را تشکیل می دهند نباید حق تحصیل و تدریس در مدارس و دانشگاهها حتی به اندازه ارمنی های 150 هزار نفری ایران هم داشته باشند؟!

اگر بر اساس ادعاهای شوونیستی و واپسگرایانه مثلا گفته شود زبان هر ملتی در چند قرن گذشته هر چه بوده باید به آن زبان برگردد و به آن زبان سخن بگوید و تحصیل کند و مثلا به ادعای اینکه زبان مردم آذربایجان در چند قرن گذشته ترکی نبوده و بعدا ترکی شده است و بر همین اساس آنها  حق برخورداری از حقوق زبانی و فرهنگی کنونی و ترکی خودرا ندارند و نمی توانند در مدارس و دانشگاه ها به زبان  ترکی خود تحصیل کنند، بر اساس این ادعای واهی​ در درجه اول خود فارس ها باید از تحصیل به زبان فارسی محروم شوند  و باید در مدارس و دانشگاه ها بجای زبان فارسی  به زبان پهلوی تحصیل کنند، زیرا زبان اصلی و مادری فارس زبانان کنونی هم در چند صد سال گذشته فارسی ( دری ) نبوده و زبان پهلوی بوده که از بین رفته ولی آثار و نشانه های این زبان در شهرهایی چون نائین، سبزوار، میمه اصفهان و روستاهای ابیانه کاشان و غیره موجود است و هنوز هم اهالی این مناطق به زبان اصلی و اجدادی خود صحبت می کنند و افراد بی سواد اهالی شهر میمه اصفهان که فقط 60 کیلومتر با شهر اصفهان فاصله دارد زبان فارسی اصفهانی ها را متوجه نمی شوند!

در وهله بعد مثلا اگر بخواهد این تئوری نژاد پرستانه بی پایه، خیالپردازانه و بچگانه اجرا شود ترک های آذربایجان و ترک هایی که در استان های دیگر ایران ساکن هستند  و بنا به تئوری خنده‌دار پانفازس ها، آذری غیر ترک به حساب می آیند هم باید زبان آذری مورد ادعای کسروی یا همان زبان چند صد نفری روستای هرزند مرند را  که فقط پیر مردان و پیر زنان این روستا این زبان را می دانند باید برای تحصیل خود در مدارس و دانشگاه ها انتخاب کنند نه زبان فارسی را !!

از طرفی علاوه بر اینکه فارس ها باید برای تحصیل، زبان پهلوی سابق خود را جایگزین زبان فارسی کنونی کنند، باید سیدهای ایران که درصد قابل توجه و چند میلیونی از جمعیت کشور را تشکیل می دهند و اجداد آنها به خاندان چهارده معصوم (ع) منسوب است و چهارده معصوم (ع) هم از قوم بنی هاشم اعراب هستند، پس باید سیدهای شهرهای فارس زبان کنونی هم حق تحصیل به زبان فارسی نداشته باشند و یا حتی از آنها خواسته شود زبان فارسی امروزی خودرا فراموش و زبان عربی را که زبان اصلی و اجدادی آنها بوده برای سخن گفتن جایگزین زبان فعلی خود کنند، در این صورت بسیاری از مسئولین بلند پایه کشور و فرزندان آنها باید از سخن گفتن و تحصیل به زبان فارسی محروم شوند!

در نظر بگیرید، اگر این تئوری نژادپرستانه، واپسگرایانه و خیالپردازانه و بی پایه بخواهد در کل جامعه جهانی پیاده شود، آیا در دنیا سنگ بر روی سنگ بند می شود؟!

اتکلر و آتیرمالار :

(۱) کتاب " تبریز شهر اولین ها " نوشته دکتر صمد سرداری نیا ، ناشر : کانون فرهنگ و هنر آذربایجان ، سال ۱۳۸۱

(۲) دیدگاه شهید مطهری و علامه طباطبایی در مورد رواج ازدواج با محارم در دین زرتشت  ، سایت  " ادیان و مذاهب " معاونت راهبردی جمهوری اسلامی ایران. اینجا

 (۳) شعار انتخاب شده برای ورزشکاران  اعزامی از ایران  به جام جهانی سال ۲۰۰۶ ، تیم اعزامی به برزیل سال ۲۰۱۰ ، تیم اعزامی به قطر در جام ملتهای آسیا ژانویه ۲۰۱۱ ، و تیم اعزامی به جام جهانی برزیل در سال ۲۰۱۴

(۴) دکتر علی اکبر صالحی وزیر امور خارجه سابق ایران در سفر ترکیه در دیدار با دکتر احمد داود اوغلو وزیر امور خارجه سابق ترکیه ( چهار شنبه ۲۸ / دی / ۱۳۹۰ : " نزدیک به %۴۰ مردم ایران به زبان ترکی تکلم می کنند "

(4)- منبع : یوردداش : اینجا