تورکان اوغوز :

شاید شما هم با شنیدن بعضی از نام خانوادگی ها مانند بیات ، افشار، بیگدلی، شاملو، سالور، بهارلو و ...  کنجکاو شده باشید که معنی و ریشه آنها را بدانید می دانیم تمام نام خانوادگی هایی که به ((لو)) یا ((لی)) ختم می شوند یا در آنها واژه هایی از قبیل ((بیگ)) ، ((خان))،  ((پاشا)) و (( قلی)) یا (( قلو)) هست، منشا در تورکان اوغوز دارند. البته در طی سیاست های ثبت و احوال پهلوی ها که به صورت تدریجی و نامحسوس اعمال میشد واژه ((لی )) به حرف (( ی)) تبدیل شد. مثلا ((بهارلی)) به صورت ((بهاری))  ثبت شد.

در این مورد سخن برای گفتن بسیار است اما بهتر است به موضوع اصلی بحث بپردازیم. این اوغوز خان که ریشه اکثر قریب به اتفاق تورکهای آذربایجان و آناتولی به او می رسد، کیست و طایفه های مرتبط با آن کدام ها هستند؟

اوغوز خان از خاندان نوح  :

اگر بخواهیم تبار و ریشه اوغوز را از ویکی پدیای انگلیسی پیدا کنیم باید شاخه  noah ، japheth , gomer , togarmah  oghuz را طی کنیم.  سایر منابع نیز تایید می کنند اوغوز فرزند قره خان ( togarmah)  که او نیز نوه یافث (japheth) فرزند نوح (noah ) است.

طبق این منبع به استناد به اسناد به دست آمده از خزر ها فرزند سوم Gomer یعنی قارا خان Togarmah جد تورکان دنیا معرفی شده است. محل سکونت او قفقاز جنوبی South Caucasus ذکر شده است. Togarmah قراخان ده فرزند داشت که به شرح زیر نوشته شده اند :

the eldest was Ujur Agiôr - Uyghur

the second Tauris Tirôsz - Tauri

 the third Avar Avôr - Avar

the fourth Uauz Ugin - Oghuz

 the fifth Bizal Bizel - Pecheneg

the sixth Tarna

the seventh Khazar Khazar

the eighth Janur Zagur

the ninth Bulgar Balgôr - Bulgar

the tenth Sawir Szavvir/Szabir - Sabir

بدین ترتیب اوغوز که جد تورکان ساکن آذربایجان و آناطولی هست. طبق این منبع صاحب 6 فرزند به نام های گون خان ،آی خان، اولدوزخان، گوی خان، داغ خان و دنیز خان می باشد
(از بخش نظرات : اوغوز قاغانین ایکی آروادی واریمش بیری شعاعینین ایچیندن چیخان قیز خانیم اود عنصرو گونشین انسانلاشمیشی گون - دن اولان اوچ اوغلان یولدوزخان - آی خان -گون خان== گولون اورتاسی آخاجین ایچیندن چیخان قیز سو عنصرو بیتگی ایلاهسی- دونیا آغاجی دان تئنیز خان - تاغ خان -گوک خاندی....  بو یازی اوغوزنامه دن ایغوریستاندا یازیلیب میر علی سیدوف آذربایجان خالقی نین سوی گوکو )

اوغوزها به طوری که در دیوان کاشغری و جوامع التواریخ رشیدی ذکر شده از 24 قبیله تشکیل شده بوده اند که در راس هر کدام یک بیگ بوده است بیگ ها خیلی ثروتمند بوده اند. فعالیت اصلی اوغوز های دامداری بود. اوغوزها با همسایگان خود روابط تجاری نزدیکی داشتند

مهمترین متاع تجاری اوغوز ها گوسفند بوده است. اهالی خراسان و ماوراءالنهر احتیاج گوشت خود را از اوغوزها و قارلوقها تامین می کردند به علاوه نمد (گئچه) ترک مشهور بود.

مذهب اصلی تورکان اوغوز ((گوک تانری))  به معنی خدای آسمان بوده است که بعدا به اسلام گرویده اند. اوغوزها نیز مانند ((گوک ترک ها))  مردگان را با لباس، اسلحه و اشیاء خود دفن می کردند. آنها برای قبر اتاقی می کندند و مرده را در آنجا می نشاندند و به دستش ظرف (چمچاق) پر از قمیز (مشروب ملی تورکان قدیم) می دادند و در برابرش ظرف پر از مشروب فوق را می گذاشتند.

 آنها جنگجو و در عین حال مهمان نواز بودند، از داستان های دده قورقود بر می آید که تعدد زوجات در بین تورکان اوغوز مرسوم نبوده است و زنان منزلتی بس عظیم داشته اند. در سال 960 میلادی برابر با 349 هجری دویست هزار چادر تورک مسلمان شدند در میان اوغوز ها اسلام در اوایل قرن 11 میلادی به صورت دین رایج در آمد مسلمانان به اوغوزهای مسلمان ترکمن می گفتند و از ابتدای قرن 13 میلادی این نام در همه جا جایگزین کلمه اوغوز شد.

به نظر ابوریحان بیرونی و رشیدالدین همدانی ترکمن به معنی ترک مانند است و کاشغری هم در دیوان الغات الترک به همین معنی اشاره کرده است. اما امروزه ((من)) را به معنی ترک خالص می دانند زیرا ((من)) پسوند مبالغه است مانند دگیرمن، قوجامان و...

اوغوزها به فرمانروای خود یابغو می گفتند. فرمانده ارتش سوباشی و جانشین یابغو ((کول ارکینن)) نامیده می شد. به مهر و فرمان یابغو ((طغراق)) (طغرا) می گفتند در دربار یابغو آجی باشی، میرآخور، چاووش (مامور تشریفات) و بکچی (بادی گاردها) بودند. کارهای دولت بوسیله مجلس استشاره انجام می گرفت.

زبان های اوغوز :

زبان های آذربایجانی، ترکی ترکیه ، ترکمنی و قاقائوز گروه زبان های ترکی اوغوز را تشکیل می دهند. در شکل گیری زبان های طوایف اوغوز به صورت یک گروه مستقل زبان، گروه زبان قیپچاق، کاارلوق و بلغار نقش مهمی ایفا کرده است. بر اساس اتحاد طوایف و قبیله های اوغوز چهار زبان مستقل زبان آذربایجانی، ترکی ترکیه، ترکی ترکمنی، زبان قاقاوزی شکل می گیرد.

زبان های ترکمن ها و ترک های بالکان و لهجه ی اهالی کریمه – تاتار نیز جز زبان های اوغوئز محسوب می شود. زبان های اوغوز از سایر زبان های ترکی از لحاظ برخی خصوصیات لغوی، صوتی و دستوری متمایز است. این زبان دارای 8 تا 9 حرف صدادار ( صائت ) بوده و حروف بی صدای ( صامت ) طنین دار و گنگ به ویژه در اول کلمه به طور برجسته ای متفاوت است.

در ابتدای کلمه حرف « ق » و در انتهای کلمه حرف « ق – غ » بیشتر دیده می شود. از لحاظ دستوری زبان التصاقی است . حرکت لب در نظر گرفته می شود. در ابتدای کلمه حرف صامت « ب » و « ی » به کار می رود. صفت فعلی ( - آن – ان ) ، ( - مالی ، - مه لی ) ، ( آسی ، - اسی ) و  ( - میش ، میش ) و ( - آجاق ، - اجک )بیشتر است.

سازمان قومی و سیاسی اوغوزها :

اوغوزها به سازمان قومی و سیاسی خود ائل یا ایل می گفتند هر ایل از چند بوی یا قبیله تشکیل می شد رییس هر بوی ، بیگ نامیده می شد که این امر موروثی و رئیس ایل یا یابغو (خاقان) از میان بیگ ها که اصیل زادگان ایل بودند، انتخاب می شدند. هر بوی یا قبیله به چند اوبا (طایفه) تقسیم می شد و هر اوبا از چند عائله و یا خانواده ((سوی)) تشکیل می شد

24 قبیله اوغوز بنا فرزندان شش پسر اوغوزخان هستند و هرکدام دارای یک علامت مخصوص (طمغا یا مهر) و هر چهار قبیله دارای یک انقون (توتم) می باشد که نشان می دهد در قدیم ایل اوغوز از 6 قبیله تشکیل شده بود

طبق روایت جوامع التواریخ رشیدی شاخه حاکم اوغوزها بوز اوخ ها بوده اند به همین خاطر علامت آنها کمان بوده که نشان حاکمیت بوده است ولی علامت اوچ اوخ ها تیر بوده است اوغوزها علامت مخصوص خود را روی حیواناتشان می زدند. سالور ها این علامت را روی پول خود هم می زدند .آق قویون ها علاوه بر پول و حیوانات روی پرچم و آثار و اسناد نیز مهر قبیله بایندر را می زدند . از عثمانی ها هم سلطان مراد دوم علامت فبیله قایی را روی بعضی از سکه ها زده است در آناتولی روی گلیم و دیوار و لباس و سنگ مزار هم علائم مخصوص قبیله را می زدند همانطور که اشاره شد هر چهار قبیله اوغوز دارای یک توتم بوده اند که همه آنها پرندگان شکاری و عبارت بودند از: شاهین، قارتال، تاواشانجیل، سونقور و اوج. گوشت این اونقها خورده نمی شد و آنها را نشانه تبرک و خوش یمنی می دانستند.

منبع  :
1- فرهنگ ترکی آذربایجانی فارسی  - تالیف : زنده یاد بهزاد بهزادی - با تلخیص و اضافات
2- ویکی پدیای انگلیسی