در مورد خط میخی باید گفت :

سومئر از کلمه ی چومئر یا چامور بر گرفته شده است که در زبان تورکی بمعنی گِل می باشد

تورکان سومئر تکه های چوب یا وسایلی که دارای شکل بودند را بر گِل فرو میبردند و برای هر یک از این اشکال حرف خاصی را برگزیدند و خط میخی یا خط سومئر(چامور) اینگونه توسط تورکان کشف شد.

مسقط الخط :

الفبای ترکی نخستین بار توسط اویغوریان ابداع گردید و  در کتیبه های ارخون واقع در ینئسئی نمودار گشت و تا غرب بالکان شیوع یافت. به طوری که این خط تا قرن هجدهم در هونغار ( امپراتوری مجارستان) کاربرد داشته است. البته الفبای تورکی بر اساس مسائل سیاسی گاهی تمایلاتی داشته است. مثلا خط روسی رایج در جمهوری آذربایجان شامل حروف اضافی برای ج، ح، ی، غ، ق و ... و نقصان بسیاری حروف روسی چون تز، شچ، آئ و ... می باشد. به علاوه به الفباهایی خاص در مناطقی چون ینئسئئ و قوبا برمی خوریم.

"رلیچ" تایید کرد زمانی که بلغارها به اسلام روی آوردند، ( قرن دهم ) از خط قوبانی که ترقی یافته خط اورخون است استفاده می جسته اند: کتابت جهت ثبت موثر وقایع مالیاتی، تجاری، قانونی و سیاسی ترقی و توسعه یافته بود. اینها ابتدا روی چوب یا سنگ نمک ضبط می شدند تا آنکه در قرن دهم کاغذ از خوارزم وارد شد.

گویا ابداع کاغذ نه از مصر بوده است و نه از چین. بلکه میراث تمدن هزار ساله قوبانی می باشد. بالتبع سایر دستنوشتجات تمدن های دیگر چون سومری، فنیقی، هلنی و ... منشعب از خط قوبانی می باشد.

مسلمانان در حدود 700 سال (هفت قرن) پس از میلاد مسیج در شهر سمرقند که امروزه یکی از از شهرهای کشور ازبکستان است به دانش ساخت کاغذ دست یافتند.

فقط از ساقه ، تنه و شاخه های چوبی درختان تنومند آنهم درختان برگ سوزنی مانند : کاج، صنوبر، سرو و سدر بدلیل داشتن الیاف طولانی تر و محکمتر نسبت به درختان پهن برگ برای ساخت کاغذ استفاده می شود

همان طور که انتظار می رود، در دوران پیش از اسلام، تحصیلات بیشتر جنبه تمدنی داشته است، یعنی به کودکان یک سری آداب و رسوم تحمیل می شده است. مردم عقیده داشتند که پسران مانند پدرشان و دختران مانند مادرشان باید بشوند. به قول معروف: " پدر به پسر و مادر به دختر یاد می دهد".

به نظر می رسد نخستین ادبیات غیر چینی توسط اویغوریان به منصه ظهور رسیده باشد. ایشان الفبای ساده ای داشتند و مطابق تحقیقات باستانشناسی " بازرت" ایشان پیشقراولان صنعت چاپ بوده اند و انتساب اختراع صنعت چاپ به چینیان سخنیست به گزاف!

در پی فروپاشی امپراتوری عثمانی اسماعیل بیک غازی پیرعلی از کریمه با ایجاد خط متحد ترکی، در خلال فروپاشی امپراتوری تزاری، نوعی اتحاد اسلامی در سراسر آسیا را بنیان نهاد. بعد از فروپاشی شوروی، دولت ترکیه به مقتضای اتحاد دنیای تورک، پنج حرف رایج در میان سایر ملل تورک  را به الفبای ملی خود افزود. این خط امروزه در بیشتر جوامع تازه استقلال یافته جانشین خط سیرلیک گردیده است.