فوتبال، بازی در کتاب دیوان الترک هزار ساله ترکان :

"دیوان لغات الترک" اولین دائرة المعارف ترکی می باشد که موضوعات گوناگونی از طب گرفته تا سیاست، حقوق و جامعه شناسی را در بر گرفته است. کتاب مزبور توسط محمود کاشغری نگاشته شده است.

فوتبال، بازی در کتاب دیوان الترک هزار ساله ترکان : تپوک از فعل تپمک (لگد زدن) آمده است. با استناد به کتاب هزار ساله دیوان لغات الترک محمود کاشغری، ترک ها نزدیک به هزار سال قبل، نوعی از بازی فوتبال به نام تپوک را انجام می داده اند.

بنا به کتاب دیوان لغات الترک، ترک ها در حدود هزار سال قبل با ذوب کردن سرب و تبدیل آن به جسمی کروی به نام "آغیرشاق" و پیچیدن آن در موی بز یا پوششهای نرم، جسمی شبیه توپ فوتبال درست کرده و با آن بازی می کرده اند.

در کتاب « هزار سال قبل و هزار سال بعد محمود کاشغری و دیوان لغات الترک» نوشته شکری حالوک آکالین، به بررسی بخش های پنهان زندگی ترک ها در کتاب دیوان لغات الترک پرداخته شده است.

..........

نکات :

در جمهوری آذربایجان به ورزش " ادمان " می گویند. ورزش در زبان فارسی از ورزیدن مانند ورز دادن خمیر آمده است. برای این کلمات : sport, game,play, play , competition, ... که هر یک در انگلیسی معانی مختلفی دارند.

......

تمدن و فرهنگ آذربایجان اقدم بر بین النهرین است و این را می توانید در تاریخ مکتوب 3000 ساله قوبان بیایید. جنبه های فرهنگی اکراد به قرون معاصر می رسد.

.........

آقای Şükrü Haluk Akalın با استناد به کتاب محمود کاشغری ادعا میکند که ترکان حدود 1000 سال پیش با ساختن توپی از سرب و پوشش دادن آن با پشم، توپ ساخته و با آن فوتبال بازی می کرده اند.

من به زبان بسیار ساده توضیح می دهم که چرا توپ در 1000 سال پیش از هسته سربی ساخته می شد :

وقتی شما توپی را از پشم بز که بسیار مقاوم و مرتجع می باشد، می سازید به خاطر سبکی بسیار زیاد آن، هنگام شوط زدن احساس بدی به شما دست میدهد فرض کنید به جای توپ کنونی که سنگین است از بادکنک استفاده کنید چه حسی به شما دست میدهد آیا فوتبال مفرح خواهد بود یا کسل کننده خواهد شد. عزیزانم این گلوله سربی کوچک به خاطر اینکه در بیش از هزار سال پیش تکنولوژی در حد حال حاظر نبود لذا نقش سنگین کردن توپ را ایفا مینمود. همچنین بخاطر سنگین بودن گلوله سربی به اندازه کافی، فاصله مرکز تا سطح توپ که از موی بز پوشیده شده بود، به اندازه دلخواه نرم و قابلیت ارتجاعی مناسب داشت. متن لاتین :

.........

تپوک فوتبال 2000 ساله ترکان

تپوک : Tepük (ایاق توپو )

تپوک فوتبال باستانی ترکان

خلاصه مقاله :

محمود کاشغری در کتاب دیوان لغات ترک از بازی خاصی در میان ترکان اویغور یاد کرده است که خیلی شبیه به نحوه بازی فوتبال امروزی است...
منبع بخش لاتین : مازقامئت
شرح مقاله :

ski Türkler günümüzde futbol adı verilen oyunun bir benzeri olan “tepük” oyununu oynuyorlardı. Tepük; tepmek, tekmelemek anlamında kullanılan bir  sözcüktür. Türkler, bu oyunu yalnız ayakla oynadıkları için bu adı vermişlerdir

Türklerin bu oyunda kullandıkları toplar, oval kalıplara dökülen, “ iğ ağırşağı ” biçiminde kurşun kitlesinin üzerine, keçi kılı ya da keçe sarılmak suretiyle yapılırdı. Ağırşak, ip eğirmede kullanılan taştan ya da kemikten yapılmış, yassı, yuvarlak ya da yarım küre biçiminde, ortası delik bir cisimdir. Yörelere göre top yapısı değişiklik göstermektedir. Bazı bölgelerde sert cisimlere ayakla vurmak yerine daha yumuşak cisimlerle top oynanması tercih edilirdi. İçi hava ile doldurulmuş, yuvarlakça küçük tulumların bu amaçla kullanıldığı görülür. Aynı amaçla, bir derinin içine yün, keçi kılı ya da tüy konularak top biçimine getirilirdi.

Çin kaynaklarında, MÖ II. yüzyılda, İç Asya toplumlarının ayak topunu ustaca oynadıkları kaydedilmiştir. Aynı zamanda, Kaşgarlı Mahmut Divânü Lügati’t-Türk adlı eserinde tepük oyunundan bahsetmiştir.

Çinli gezgin Hiuan, “la Tartarie” adlı eserde Asya’da Tsang’ da kız ve erkeklerden kurulu karma takımların ayak topu oynadıklarını belirtiyor. Birçok Türk kavimleri gibi Şato Türkleri de ayak topunu çok sevmişlerdir. 923 yılında ilk Şato hakanı kuzey Çin’i ele geçirdikten sonra, tahta geçme töreni için futbol sahasına bir platform inşa ettirmiş, 2 yıl sonra bu değerli hatırayı futbola engel olmasın diye kaldırmıştır.

Tepük oyunu genellikle altışar oyuncudan oluşan, karşılıklı iki takım arasında oynanırdı. Takımlarda bayan oyuncular da yer alırdı. Tepük oyunu, topu belli kurallar içerisinde, karşılıklı olarak dikilen kalelerden geçirmek suretiyle sayı kazanmak esasına göre oynanırdı.

Üzerinden yüzyıllar geçmesine rağmen Hıtay Türklerinin oynadıkları ayak topu ile günümüzün futbolu arasında, özdeki benzerlik çok büyüktür. Seyit Ali Ekber’in yazdığı Hıtay-ı Name adlı kitapta ayak-topundan şöyle bahsedilir: “… Ve top oyunu Hıtay’da güzeller işidir. Ve dahi harabati (düzensiz kalabalık), çok olan ve sığır kursağından top düzmüşler ve mahbub (erkek) ve mahbubeleri (kadınları) durdurmuşlar. Ve topu ayakları ile vururlar, şöyle ki, elini ol topa değdirmeye, ol topu yere düşürmeye ve nazik ayak uçlarıyla dürde, saklar (baldır) ve usülsüz urmak ve yere düşürmek ve daireden taşra (dışarıya) çıkarmak, vaki olmaz.”

Kaşgarlı Mahmud’un Divanü Lugati’t Türk eseri Türk uygarlığına dair bütün ipuçlarını içinde barındırıyor. İlk Türkçe sözlük ve dil bilgisi olan eser binlerce yıl önce yaşayan Türkler’in ‘ütüyü ve futbolu’ o zamanlarda keşfettiğini gösteriyor. Türk Dil Kurumu (TDK) Başkanı Prof. Dr. Şükrü Haluk Akalın, Kaşgarlı Mahmud’un doğumunun bininci yılında Divanü Lugati’t Türk’ün tanıtım etkinliklerine katılmak için Washington’a gitti. 10 dile çevrilen Kaşgarlı Mahmud’un eserinin sadece bir sözlük olmadığını vurgulayan Akalın şunları söyledi: ‘Divanü Lugati’t Türk’te, ‘ütü’ kelimesinin anlatıldığı bölümde, Türkler’in bin yıl önce ütüyü kullandığını ayrıca Türk çocukların, ‘tepük’ adı verilen ve futbola benzeyen bir oyunu oynadıklarını görüyoruz.

DERİDEN TOP YAPMIŞLAR
Çocuklar hayvan derisinin içine doldurulan malzemelerle top yapıp tepük oynarlarmış. Bu yönüyle Divanü Lugati’t Türk, sadece bir sözlük değil, Türk uygarlığının en eski dönemdeki durumunu ortaya koyan çok önemli bir belge.’’