از خصایص زبان ترکی :

• افعال تورکی از نظر وجوه و زمان های متعدد بسیار غنی است، ترکیب این وجوه و زمان ها منجر به 50 شکل مختلف برای بیان حالات مختلف می گردد. مثلاًدر فارسی به جای هر دو حالت (گلیردیم و گلردیم) فعل (می آمدم) بکار می رود، یا برای حالت هایی چون (گلجکدیم = قرار بود بیایم) و ( گلسیدیم = اگر می آمدم) در فارسی افعال مستقل و واحدی وجود ندارد.

• افعال تورکی همه با قاعده اند، جز فعل ناقص (ایمک) به معنی بودن.

• افعال متعدی در تورکی به سادگی با اضافه کردن پسوند به افعال لازم ساخته می شود: اوخشاماق = شبیه بودن، اوخشاتماق = تشبیه کردن.

افعال متعدی درجه دو و درجه سه نیز در تورکی قابل ساخت است:

وورماق =زدن (متعدی)، ووردورماق= بوسیله کسی زدن ( متعدی درجه دو)، ووردوتدورماق = وسیله زدن کسی را فراهم کردن (متعدی درجه سه).

• قانونمندی آن، که زبان ترکی با داشتن تنها ۱ فعل بی قاعده با قاعده ترین زبان دنیا محسوب می گردد.

• وسعت واژگان زبان ترکی، در ترکی ۲۴۰۰۰ فعل وجود دارد که در مقابل در زبان فارسی ۵۰۰۰ فعل دارد.

• قانون هماهنگی اصوات یکی از زیباترین خصوصیات زبان تورکی است که باعث راحتی تلفظ و خوش آهنگی آن می شود. در زبان تورکی صداهای خشن (O,U,A,I) و صداهای نازک (Ö,Ü,E,Ə,İ) نمی توانند در ریشه یک کلمه با هم مخلوط شوند و با همان ترتیب فوق در کلمه می آیند مانند: Gözəllik و Ayrılık. کلمات خارجی نیز حتی المقدور تحت تأثیر این قانون جالب قرار می گیرند مانند کلمه عربی حسین (Hoseyn) که در ترکی Hüseyn و کلمه عربی عباس (Əbbas) که در تورکی (Abbas) گفته می شود. تورکها هنگام فارسی صحبت کردن نیز ناخودآگاه از این قانون طبیعی پیروی می کنند.

• پذیرش پسوند در زبان ترکی و ثابت بودن ریشه کلمه، که این خود امکان واژه سازی و شناختن ریشه کلمات را به افراد می دهد

• از نظر شمارش اعداد، که در زبان ترکی برخلاف زبان های دیگر همیشه از عدد بزرگ به کوچک تلفظ و قاعده نوشتاری آن ثابت می باشد. 11- 12- ۲۲ -۲۳-… ولی در سایر زبان ها و فارسی این نظم و هماهنگی وجود ندارد ۲۲ از عدد بزرگ به کوچک و۱۲ از کوچک به بزرگ شروع می شود، و یا ۳۰۰ که ۳۰۰۰ نوشته و ۳۰۰ خوانده می شود ، و یا ۳۰ و ۱۰۰ می شود ۳۰۰٫

• داشتن قدمتی ۷۰۰۰ ساله : زبان ترکی آذربایجان شاید نخسین زبانی باشد که در غرب دریای خزر از سوی عشیره‌ی - آذ- یا - آس- اختراع شد و فراگیر گشت. پیشینه‌ی ادبیات مکتوب این زبان به بیش از ۷ هزار سال پیش می‌رسد که از سوی دیرین نگاران و ترکی پژوهان جهان مورد مداقه قرار گرفته است. (دکتر صدیق )

• پسوندهای ترکی بسیار غنی و متنوع است و امکان لغت سازی و غنای لغوی این زبان را بالا می برد. پسوندهایی نظیر: چی، لی، سیز، لیق و ...

 

• در زبان تورکی کلماتی با اختلاف جزیی در معانی موجود است که در فارسی نیست، مثلاً برای انواع دردها کلمات: آغری، آجی، سیزی، یانقی، زوققو، سانجی، گؤینمک، گیزیلدمک و اینجیمک بکار می رود که هرکدام درد بخصوصی را بیان میکنند.

• کلمات تورکی بر خلاف فارسی انعطاف زیادی برای اصطلاح سازی دارند، بعنوان مثال: از کلمه دیل به معنای زبان در تورکی 36 اصطلاح و تعبیر موجود است: دیل آچماق، دیل-آغیز ائتمک، دیلی توتماق و ...

• علاوه بر غنای لغوی، تحرک و قابلیت لغت سازی، بیان مفاهیم جدید و غنای مفاهیم مجرد و همچنین تنوع بیان و قدرت بیان و تفاوت های جزئی کلام از دیگر عوامل غنای زبان ترکی است. به همین دلیل و به اعتراف زبان شناسان، نثر زبان تورکی برای بیان اندیشه و مفاهیم و موضوعات مختلف علمی و فلسفی و اجتماعی رساتر و مناسب تر از بسیاری زبان های دیگر است. مفاهیم و اندیشه هایی را که در تورکی می توان با یک جمله بیان کرد، جملات و شرح مفصلی را در زبان های دیگر ایجاب می کند.

• ترکیب پسوندها و حالات افعال در تورکی به خلق کلماتی منجر می شود که بیان آنها در فارسی با یک یا چند جمله مقدور است. مثال : سئویشدیرمه لی ییک (یک فعل در تورکی)= آنها را باید وادار کنیم که همدیگر را دوست داشته باشند ( دو جمله در فارسی).