تاریخ زبان ترکی -4

منبع : تاریخ تحولات زبان ترکی آذربایجانی، زنجان، انتشارات زنگان ، 1376

نوشته شده توسط : دکتر م. کریمی

آثار علمی کاسترن در این زمینه شایان توجه فراوان است. او به حل مرز بین زبانهای فین اویقورتلاش کرده و موفقیتهایی به دست آورده است.

نخستین اثر کاسترن در این مورد تز دکترای او بوده است که بحث خود را روی ضمایر متمرکز ساخته است هدف اصلی اش دراین اثر، اثبات وجود خویشاوندی مشخص در میان پیوندهای ضمیری زبانهای مختلف در خانواده‌ی زبانی بوده است. هر چند که عده‌ای از زبانشناسان تلاشهای دامنه داری در این زمینه به کار برده و به نتایجی نیز رسیده‌اند اما به نظر ما نزدیکی صرف ضمایر در زبانها نمی‌تواند دلیلی بر منشاء واحد زبانها باشد، چرا که امروز شاهدیم ضمایر ترکی حتی در زبانهای هند و اروپایی نفوذ کرده و جزو آن زبانها گشته است.

در این زمینه Bohtlinkg به تفحص عمیق دست یازیده است. زبانشناس و فیلسوف معروف D.Gespersen نیز با تأکید روی ضمایر و صرف آنها در حالات مختلف درزبانهای اورال آلتایی تفحصات ارزشمندی انجام داده است که برای نمونه صرف این ضمایر را در زبانهای این منظومه می‌آوریم:

در زبان ترکی     sana- sen- bana-ben             

در فنلاندی         sina- sin- mina- min  

در بلغاری       sin- sin-min-min                 

 مغولی          cinu-cin-minu - min                 

سوئدی          din-din-min-min               

کاسترن مدتی در میان ترکان سیبری زیسته و با لهجه‌ها وشیوه‌های گفتاری مختلف انس گرفته و با زبان مادری خود فنلاندی به مقایسه نشسته است. هر چند که بررسیهای قیاسی وتطبیقی در زبانهای اورال آلتایی با کاسترن آغاز شده است اما راه صحیح و علمی‌تر دراین زمینه با Schutt آغاز می‌گردد.[1] این دانشمند برجسته طریق کاملاً متفاوتی با دیگر زبانشناسان هم عصر وسلف خود برگزیده است، بدین ترتیب که او ازتشابهات صوری درمیان زبانهای اورال آلتایی فراتر رفته و به بنیان زبانها نفوذ کرده است. او با تکیه بر موضوعات لکسیکی و مورفولوژیکی،موقعیت زبانها را تثبیت کرده است. او ضمن محدود ساختن چارچوب مورد تحقیق،این خانواده‌ی زبانی را به دو گروه اصلی تقسیم کرده است. وی با نامگذاری ساده‌ای‌، مسئله‌ی تقسیم بندی زبانها را ساده‌تر کرده است. بدین ترتیب که زبانهای فین اویقور را «چود» نامیده و زبانهای گروه دوم یعنی ترک، مغول و تونگوز را « تاتار»‌‌ نامگذاری کرده است. شات نیز چون کاسترن تشابهات عمومی قابل مشاهده‌ای بین این دو گروه زبانها نمی‌دید. نقطه‌ی مشترک این دو دانشمند، کشف همانندیهای بین هریک ازدو گروه زبانهای فین، اویقور، ساموید دریک طرف ودیگر زبانها: ترک، مغول و تونگوز در طرف دیگر است؛ بدین ترتیب با تلاش کاسترن و شات دو گروه زبانهای اورال آلتایی تا امروز به تقسیم بندی زیرین خود ادامه داده است. این گروه بندی بطور شماتیک به شکل زیر است:

     زبانهای اورال آلتایی

          زبانهای آلتایی                         زبانهای اورال

تونگوز      مغول     تورک           ساموید           فین اوقور

پنج زبانی که در این چارت وارد شده است عبارتند از :

A ) فین - اوقور

که به دو گروه بزرگ تقسیم می‌شوند :

الف ) گروه اوقور که زبانهای اوستیاک، ووگول و مجار جزو این گروه می‌باشند.

ب ) گروه فین که در این گروه زبانهای فین اصیل (زبان سوتومی،) رست، لیو ( در شمال کولاند( کارل (که این چهار زبان گروه زبانهای بالتیک را تشکیل می‌دهد) لاب و تیاک، زورین، چرمیس، مورودوین(گروه زبانهای پرم و ولگا) قرار دارند.

B) گروه ساموید

زبان مردمان ساکن در سواحل اروپایی و آسیایی اقیانوس منجمد شمالی که از نظر مورفولوژی و تشابهات واژگان به گروه زبانهای فین اوقور نزدیک می‌باشد.

C ) گروه زبانهای ترکی

یاکوت، چوواش، ترکان سیبری جنوبی (قاراقاس، قاماسین)، ترکان آباقان(قیزیل، قاچ، قویبال، ساغای، بلتیر)، ترکان چولیم، ترکان آلتای شمالی (کوماندی، لبند، ترکان توبا یا قارااورمان، شور)، ترکان اصیل آلتایی (آلتایی ها، دوویادان ها، تله لوت، قالموق‌های کوه آلتای)، ترکان غربی مغولستان (اوریان، بارابا)، ترکان ایرتیش، قازاق، قیزقیز، ترکان شرقی ترکستان (تارانچی، کاشغری، ترکان حامی)، ترکان غربی ترکستان (اوزبک، قوراما، قاراقالپاق، ترکمن)، ترکان ولگا (باشقیرد، قازان، میشر، تپتر)، ترکان قفقاز شمالی(نوقای، قوندور، قوموق، قاراچای، بالکار)، ترکان غربی(ترکان ترکیه و آذری)، ترکان کریمه، کارایم‌های لیتوانیا و لهستان، قاقااوز، ترکان بالکان، ترکان سوریه و عراق.

D ) گروه مغول

شامل زبانهای بوریات، قالموق، اویرت، خالخا و دیگران می‌باشد.

E ) گروه تونگوز

شامل زبانهای مانچو، لاموت و تونگوز می‌باشد.

هر چند که تورکولوگهای اروپایی گروه زبان‌های ترکی را زبان‌های مستقلی قلمداد می‌کنند اما به نظر ما شیوه‌ها و لهجه‌های متفاوت و مختلفی از یک زبان اصلی می‌باشند. زبان‌های یاکوتی و چاووشی به خاطر خصوصیات واژگانی و مورفولوژیکی گسترده و غنی خود که تفاوت‌های بارزی با دیگر زبان‌ها دارد ضروری می‌دانیم که بدان‌ها «لهجه» اطلاق نماییم: در حالی که مجموعه این زبان‌ها دارای صرف و نحو مستقلی که بتوان زبانی جداگانه تلقی کرد نیستند و از زبان کنونی ما تفاوت آنچنانی ندارند.

«Schut» که به بررسی‌های خانواده زبان‌های اورال آلتایی شدتی تازه بخشید اطلاق صرفاً اورال آلتایی را ناحق دانست. او در بیشتر آثارش، طرفدار زبانهای آلتایی بوده و تمام توجه خود را به قرابت و نزدیکی بین زبانهای ترک، مغول و تونگوز معطوف ساخته و در این زمینه به گردآوری اطلاعات گسترده‌ای تلاش ورزیده است. «شوت» در این رابطه در یکی از مهمترین آثارش « جستارهایی درباره‌ی زبانهای تاتار» بنا به ضرورت، مجبور شده است به مقایسه‌ی زبانهای فین‌ اوقور دست یازد. نهایت تلاش او نشان دادن خویشاوندی بین گروه زبانهایی بوده است که خود «تاتار» نامیده است.

.......

1. Schutt, Versuch uber tatarischen Spraechen, Berlin, 1839