ناریخ زبان ترکی - 8

منبع: م. کریمی، تاریخ تحولات زبان ترکی آذری، زنگان، 1376.

   گوکاسیان می‌نویسد: نام ساویرها و کنگرلوها در آثار استرابن و پلینی، مورخین قرن اول میلادی موجود است.[1] دیونیوس پریکت Dionysus Periegetes مورخ قرن چهارم میلادی وجود هون‌ها را در این زمان در آذربایجان صراحتاً اعلام می‌کند.[2] اما هنوز آذربایجان صددرصد جایگاه ترکان نشده بود و اقوام دیگر زبان‌ها نیز همراه با آنان می‌زیسته‌اند.

   و.ای.اصلانف می‌نویسد: در قرن دوم میلادی ملل ترک زبان آذربایجان سکنی گزیده‌اند. موسی کالانکاتی مورخ قرن هفتم، موجودیت هون‌ها را در آذربایجان تائید می‌کند.[3]

 

   اصلانف می‌نویسد: ترکان در این زمان چنان قدرتی یافته بودند که علیه یزدگرد دوم(457- 438 م) متحد شده و او را مغلوب می‌سازند.

   گوکاسیان قید می‌کند که دولت ساسانی برروی هون‌ها، ساویرها و کنگرلوها حساب می‌کرد. لازار پارپی دیگر مورخ ارمنی در قرن پنجم میلادی وجود امپراتوری قدرتمند ترکان را در همسایگی ساسانیان خاطر نشان می‌سازد اطلاعات برگرفته از منابع ارمنی موجودیت ملت ترک زبان آذربایجان را در سده‌ی پنجم میلادی تصدیق می‌نماید این منابع اسامی ترکی مناطق را نیز فراموش نمی‌کنند.[4]

زاخاریارتور مورخ ششم سریانی ساویرها، اوغوزها، باسلیها، خزر‌ها و بلغارها را در قفقاز و آذربایجان قید می‌کند.

   تمامی منابع نشان می‌دهند که گؤگ­تورک در زمان ساسانیان امپراتوری بزرگی را به وجود آورده و با ایران همسایه بوده‌اند و در همین زمان ترکان به صورت قبیله‌ای وارد سرزمین‌های ایران می‌شدند. تعداد ترکان روز به روز در آذربایجان و ایران افزایش یافته و زبان ترکی زبان بومی شناخته می‌شد اعراب برای تسخیر آذربایجان در این سرزمین با ترکان می‌جنگند زیرا اینجا سرزمین مردم ترک زبان شده بود منابع عربی نیز چنین نشان می‌دهند.

   عبید ابن شریه جرهمی مورخ زمان معاویه در اثر خود از زندگی و سکونت ترکان در قرن‌های پیش از اسلامی در آذربایجان سخن می‌راند. این مورخ در زمان بنی امیه از قیام ترکان آذربایجان علیه اعراب می‌نویسد: ابن هشام متوفی 213 ه) از وهب بن منبه (114-34 ه) می‌نویسد که در زمان اسلام ترکان در آذربایجان می‌زیسته­اند طبری، ابن اثیر، یعقوبی، حمزه اصفهانی و دیگر مورخین عرب، آذربایجان را سرزمین ترکان می‌شناسند. تاریخ بلعمی یکی از منابع مهم در این مورد به شمار می‌آید. محمد عوفی از قیام ترکان آذربایجان در زمان عمربن عبدالعزیز (101-909ه) درکتاب جوامع الحکایات و لوامع الروایات سخن می‌راند.[5]

    نتیجه اینکه از دوران پیش از میلاد در آذربایجان زبان ترکی بومی وجود داشته اما ملل دیگری با زبان‌های دیگر نیز اینجا می‌زیسته­اند. رفته رفته تعداد ترکان در اینجا افزایش یافته و در زمان هون‌ها و گؤگ­تورک‌ها (همزمان با اشکانیان و ساسانیان) ترکان در آذربایجان اکثریت قاطع اهالی را تشکیل می‌دهند. با آمدن سلجوقیان تمامیت آذربایجان ترک زبان گشته، دیگر زبان‌ها مضمحل شده و زبان ترکی به داخل ایران نیز نفوذ می‌کند. آرانسکی با بیان این نظریه بر این باور است که پیش از سلجوقیان، زبان ترکی یکی از زبان‌های بومی نیرومند بوده است اما پس از این دوران زبان ترکی صددرصد جایگزین دیگر زبان‌ها شده و آن‌ها را از میدان به در می‌برد.[6]

............

 2) قهرمانف،جهانگیر؛ شمس الدین خلیل اف، مقدمه یوسف و زلیخای مصطفی ضریر، باکی، 1991.

1) همان.

2) م.کریمی. مقدمه‌ای بر تاریخ تحولات زبان ترکی آذری، زنجان، 1377.

3) م.کریمی، مقدمه‌ای بر تاریخ تحولات زبان ترکی آذری، زنگان، 1377.

1) محمد جریر طبری، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، 1369.

2) م. کریمی. زبان ترکی در بوته‌ی زبانشناسی تطبیقی، زنجان، 1377.