آیا وجود فرهنگستان زبان ترکی ضروری است؟

دکتر م. کریمی

    زبان ترکی دارای قدمت بالایی در سرزمینهای ایران امروزی است. حکومتها و مدنیت بزرگی در تاریخ چون گوتتی ها، هورری ها، آراتتی ها، مانناها و مادها دارای ریشه های استوار در سرزمین ایران بوده اند و تمرکز بیشتر این تمدنها آذربایجان بوده است. امروز آثار فراوانی از این تمدن ها در حوضه های تاریخی، موزه های ایران و جهان موجود است. همین اشیا اندکی که در داخل کشورمان مانده است نشان می دهد که تمدنی عالی با هنر و ادبیاتی غنی از سده های دور و دراز  در این سرزمین وجود داشته است. هنوز ستونها و دیوارهای ماننا در استان ما موجود است؛ هنور آقار اورارتوها در استان ما سرافراز و استوار ایستاده است. در ادبیات و فرهنگ مردم نیز آثار گرانقدر اجداد ما در حرکت و ماندگاری است. بر خلاف کسانی که فکر می کنند زبان ترکی با سلجوقیان به ایران آمده است – بکذریم از افراد بی دانشی که مغولان؟! را آورنده ی ز بان ترکی به ایران می دانند! – قدمت زبان ترکی به سده های پیشتر برمی گردد. کتابهای فراوانی در اوایل ظهور ایلام در ایران به زبان ترکی نوشته شده اند که امروز هنوز در موزه ها و کتابخانه های رسمی کشورمان نگهداری می شوند. ترجمه ی فرمان امیرالمؤمنین علی (ع) به والی آذربایجان که در قرن پنجم به ترکی ترجمه شده است و امروز در موزه ی چهلستون اصفهان موجود است. یکی از صدها نمونه از این دست است. کتاب عالیقدر "مقدمه الادب" در اواخر قرن پنحم از جاراله زمخشری به سه زبان عربی فارسی و ترکی که برای آموزش زبان عربی برای فارسی زبانان و ترکی زبانان نوشته شده و قرنها در ایران در مکتبخانه ها تدریس می شده است و دهها نسخه ی خطی این اثر در جای جای ایران عزیزمان موجود است. و می توان دهها اثر جاودانه ای را شمرد که هنوز مورد غفلت عمدی قرار گرفته اند.

   همه ی این مقدمه بدان دلیل نوشته شد که نگویند زبان ترکی زبان مهاجمان است بلکه ما اثبات می کنیم که زبان ترکی زبان بومی و زبان عامه ی مردم ایران بوده است و امروز هم گذشته از استانهای آذربایجان، پراکندگی زبان ترکی در 27 استان کشور دلیلی بر ادعای ماست.

  ایجاد فرهنگستان زبان ترکی در ایران جزو ضروری ترین امکانات فرهنگی برای یک سوم از ملت ایران است. زبان موجودی زنده و پویاست و هر روز نیاز به تغییر و تحول دارد. زبان با پیشرفت تکنولوؤی پیش می رود و اگر پاسخگوی نیازهای امروز نباشد فردا از گردونه ی استفاده بیرون خواهد افتاد. اما زبان ترکی نشان داده است که در طول 100 سال گذشته با وجود همه ی تضییقات انجام گرفته علیه این زبان، ممنوعیت زبان ترکی در ادارات و مدارس و دانشگاهها، نبود رادیو و تلویزیون و امکانات رسانه ای قوی، هنوز همپای زبان فارسی در حال رشد و توسعه است و ممنوعیت این زبان در مدارس و مراکز علمی سبب عقب ماندن این زبان نشده است و هر روزه دهها واژه ی جدید بر گنجینه ی زبان ترکی در ایران افزوده می شود. زبان ترکی دارای قوانین ذاتی بسیار مستحکمی است که بدین زودیها قلعه های قانونی آن درهم ریخته نمی شود. اما معتقدیم گروهی آکادمیک برای تائید، تصویب و ساخت واژگان جدید نظارت کند.

   امروز در نوشته های نظم و نثر ترکی واژگانی بکار برده می شوند که با دیدن آنها، برخی تنگ چشمان دادشان هوا می رود که اینان زبان استانبولی را اشاعه می دهند. برای پاسخگویی بدین عربده جویان می گوییم که شما اشتباه می کنید. این، واژگان استانبولی نیست که وارد زبان ما می شود. زبان ما زبانی پویا و متحول است. بسیاری از واژگان ترکی که صدها سال پیش بین ما و مردم آناتولی مشترک بوده است امروز بدلیل نبود نوشته در بین ترکان ایران از زبان محاوره خارج شده اند و در وهله ی نخست باید این واژگان احیا شوند و به صورت اصولی وارد زبان ما گردند. نمونه اش صدها واژگانی که در کتاب مقدمه الادب وجود دارد. این کتاب در ایران و در 950 سال پیش نوشته شده و در مکتب خانه های ایران از شمال تا جنوب تدریس می شده است و جالب آنکه نسخه های خطی این اثر نشان می دهد استنساخ اثر از استرآیاد تا شوشتر نوشته شده اند. همانگونه که فرهنگستان فارسی صدها واژه ار این کتاب را در سال 1354 وارد زبان فارسی کرد، ما نیز باید صدها واژه ی ترکی از همین کتاب را وارد زبان ترکی سازیم؛ گفتنی است که این واژگان را وارد نمی کنیم بلکه احیا می کنیم. برای قانونی کردن این حرکت، وجود فرهنگستان زبان ترکی ضروری است.

   صدها کتاب ترکی و با تاریخی بیش از 1000 ساله در ایران موجود است که موجودیت زبان ترکی در ایران را اثبات می کند. دهها فرهنگ لغت در ایران نوشته شده اند که لغت این مهنا، صحام العجم، تحفه ی حسام، و غیره و غیره نمونه های بارزی از این فرهنگ هاست. دیوان لغات التورک در 1000 سال پیش به عنوان نخستین دایره المعارف جهان نیز نمونه ی دیگری از این غنای فرهنگی زبان ترکی است.

   هزاران دیوان شعر، هزاران کتاب در علوم مختلف در کتابخانه های ایران و جهان زیر غبار زمان فراموش شده اند. این آثار اندیشه های سرشار از علوم و فنون را در خود دارند که تصحیح و نشر آنان از دست افرادی جدا از هم و پراکنده ساخته نیست و فرهنگستانی نیاز است تا با تمرکز این افراد بتواند با اصولی اساسی به تصحیح، تدوین و نشر این آثار همت گمارد. فرهنگستانی باید ایجاد گردد تا ضروری ترین آثار را در اولویت قرار دهد و بر نشر این آثار نظارت کند.

   زبان ما دارای واژگان غنی در باب علوم مختلف از جمله در پزشکی، فیزیک، شیمی، جغرافی، کشاورزی، حقوق، سیاسی، نظامی و غیره است. تدوین فرهنگ اصطلاحات این علوم امروز ضروری ترین حرکت فرهنگی ما تلقی می شود و اگر امروز به تدوین و گردآوری این واژگان نپردازیم فردا خیلی دیر است و نخواهیم توانست پاسخگوی نیازهای دانشگاهی باشیم. پس امروز ایجاد فرهنگستانی آزاد و دور از سیستم فرمایشی دولت مورد نیاز ماست. فرهنگستانی که دشمنان زبان ترکی در آن جایگاهی نداشته باشند. فرهنگستانی که علم، درایت و تدبیر لازم را برای کارهای علمی داشته باشند. پس پیش بسوی ایجاد فرهنگستان زبان ترکی!