زبان مادری و مادرانگی زبان

نویسنده : محمدرضا_لوایی

کار زبان تهاجم و دفاع نیست کار زبان آفریدن است.

خانه جایی است که محرم اسرار توست. امنیت و آرامش و رهایی تو در دل خانه نهفته است. گاهی که به اندرون خانه ام می خزم فارغ از دغدغۀ کون و مکان و زمان می توانم آرامش خانه ام را حس کنم.

خانه ام لبریز نیاکان و نیکان تاریخی ام می باشد. جهان من آن بیرون است است اما جهان بینی من در سکوت و زیبایی خانه ام اندیشیده می شود.

در خانه ام می توانم جهان بینی شگرف زهتابی و نطقی و معجز و بولود قره چورلو را لمس کنم. و مگر نه اینکه زبان، خانۀ ماست؟ و مگر نه اینکه زبان، ذات انسانی ما را می سازد؟ به قول لرا بورودیتسکی، ” زبان نه ‌تنها بازتاب و بیان‌کننده افکار ماست، بلکه کاملا به افکاری که می‌خواهیم بیان کنیم شکل می‌دهد.

ساختارهای موجود در زبان، به شدت بر نحوه شکل‌گیری واقعیت در نگاه ما تاثیر می‌گذارد و در واقع انسان را باهوش‌تر و پیچیده‌تر می‌کند. با این وجود، زبان یک موهبت منحصر به فرد برای انسان است.

وقتی به مطالعه زبان می‌پردازیم درواقع داریم از مسائلی پرده بر می‌داریم که ذات انسانی ما را می‌سازند؛ و با این حساب، کار ما نگاهی زیر چشمی است به انسان بودن خودمان. وقتی می‌بینیم زبان‌ها و متکلمان شان چقدر با هم فرق دارند، شاید بتوانیم تفاوت‌هاى میان  انسان‌های مختلف را هم درک کنیم. یک روزی در آینده، وقتی کسی از ما پرسید چرا فلان فکر به سرمان افتاده و چرا بهمان نظر را ارائه داده‌ایم، شاید جواب دهیم: ” چون به فلان زبان حرف می‌زنم !”چون زبان مادری من این است.

در غربت از هر مهاجری که در بارۀ وطنش بپرسی صورتش می شکفد. فرق نمی کند از کجا آمده باشد. همه آرزوی دیدار زادگاه و وطن دارند. بعدش که دقیق تر به موضوع می اندیشی در می یابی که آنها در حقیقت آرزوی زیستن در خانۀ زبان خود را دارند. زبانی که بنا به گفتۀ بورودیتسکی جهان بینی آنها را شکل داده است.

پر بیراه نیست اگر بگوییم که آدمی را زبانش می آفریند. وطن و خاک و جغرافیای زبان، خاستگاه جهان بینی آدمی می باشد. کثرت حضور بیابان و شتر در اشعار عربی و کوهستان و مارال در اشعار ترکی، تصویر گوناگونی جغرافیاهای زبانی است.

زبان من پر است از کوهستان و مارال و سیل و خروش و زیبایی افق های باز. زبان مادری من باز است. بسته نیست. پر است از مفاهیم و مبانی منبسط انسانی و اجتماعی و فلسفی.

مگر دیوانه ام که از سمت افق هایی چنین گسترده و باز به اسارت مبانی بسته و تاریک بیفتم؟ تصاویر خانه و سرزمین زبان من فراتر از تصور محبوس و تاراست. تصاویری که نشان دهندۀ چگونگی مسیرهای رشد فکری انسان ها به وسیلۀ زبان است. تصاویری که بر خلاف نگرش نژادپرستان، تنوع و زیبایی های فرهنگ ها و تمدن ها را نشان می دهند.

در همه جای جهان و بخصوص در کشورهای چند زبانی و چند ملیتی، حضور زبان های مختلف منبع تولید محصولات فرهنگی است و سانسور و حذف و مبارزه با زبان یک ملت حماقت محض می باشد. سیاست های نژادپرستانۀ حاکمان سیاسی در کشورهای چند زبانی و چند ملیتی جز افزودن سیاهی به کارنامه هایشان حاصل دیگری نخواهد داشت.

نمی توان منبع جهان بینی افراد و سرچشمۀ زایش فرهنگ را با سیاست های نژاد پرستانه کور کرد. زبان زایندگی است، مثل زنانگی، مثل مادر. اگر همه می گویند ” زبان مادری”، علتش در زایندگی و قدرت آفرینش آن نهان است. می زاید، تربیت می کند، پا به پای خود می کشاندت به پارک و اجتماع و جهان و کشورهای دیگر. می گرداندت در میان زبانها و فرهنگ های دیگر.

زبان مادری یا مادرانگی زبان؟ کدام یک؟ هر دو پیچیده اند بر هم. وقتی می خواهم شعر و رمانم را سر وسامان دهم زبانم مادرانگی کرده و آستین بالا می زند. وقتی خسته می شوم از دست جهان و جان و جانان، از جنگ و جنون آدمیزاد غرب و شرق، مادرانه های زبانم می خواباندم لابلای شعر و داستان و آواز.

گاهی فکر می کنم که زبان با زنانگی خویش تسلیممان می کند. به هزاران طریق (با شعر و داستان و فیلم و …) ناز و عشوه و ادا در می آورد تا دلمان را برباید و آنگاه که تسلیمش می شویم در حقیقت در می یابیم که چه پریرویی را داشتیم و قدرش نمی دانستیم. و آنگاه در می یابیم که بخشندگی زبان از زنانگی اش نیز زیباتر است. و آنگاه در می یابیم این اوست که تسلیممان شده است تا از کلمات و ما، فاتحان سرزمین های کلام و بیان بسازد.

شاید ”نسبیت زبانی” بنجامین ورف و ادوارد ساپیر در روانشناسی را قابل انتقاد دانسته و سخن ”پیاژه” که زبان عامل به وجود آورندۀ تفکرنیست را قبول داشته باشیم اما این مقبولیت در جغرافیای زبان هایی که مورد هجمه وستم قرار می گیرند هرگز یافت نخواهد شد. در جغرافیایی که روان پریشی و ستیز با زبان و فرهنگ دیگر ملت ها دغدغۀ اصلی است، نقاشی جهان با رنگ های زبان مادری زیباترین شکل حضور و هویت می باشد. کار زبان تهاجم و دفاع نیست. کار زبان آفریدن است.

@levayi1