شیخ عزالدین حسن اوغلو اسفراینی نخستین شاعر اشعار کلاسیک به زبان ادبی ترکی

    شیخ عزالدین حسن اوغلو اسفراینی (دوغوم ؟ - اؤلوم ١٢٦٠)

    شاعر و متصوف بزرگ ترک، " شیخ عزالدین اسفراینی خراسانی " متخلص به " حسن اوغلو " در تذکره های قدیمی و نیز تاریخ ادبیات ترکی از موقعیتی استثنایی برخوردار است. او به عنوان پیشگام و یکی از مهمترین شعرایی که به زبان ترکی آزربایجانی سروده اند پذیرفته شده است و در اواخر قرن 13 و اوایل قرن 14میلادی می زیسته است.

    تاریخ ادبیات ترکی دیوانی در خراسان، ایران، آزربایجان و ترکیه همه با اشعار شعرای ترک خراسان شروع می شود. اولین شعرای ترکی گوی ادبیات دیوانی در آزربایجان حسن اوغلو و در آنادولو خواجه دهانی هر دو از ترکهای خراسان می باشند. تحقیات نشان می دهد که اشعار ترکی حسن اوغلو اسفراینی شهرت عظیمی داشته است و زبان شعری او پخته و منسجم و شیوا است و غزلیات او در مدت کمی در بین ترکان آدربایجان و آناتولی و مصر اشاعه یافته و شعرایی مانند سیف سرابی در قرن 14 و احمد داعی بر آن نظیره نوشته اند.

ما زبان مادری خود را با شیر مادر و هوای روحبخش میهنمان گرفته ایم

ما زبان مادری خود را با شیر مادر و هوای روحبخش میهنمان گرفته ایم. آنهایی که به زبان ما توهین می کنند و مدعی هستند که این زبان بر ما تحمیل شده است, دشمنان قسم خورده ما هستند. روشنفکران تهران باید درک کنند که زبان ما یک لهجه گذرا نیست, بلکه زبانی خالص با ریشه های عمیق و مردمی است.

 

تصویری از " سه نسل بخشی گری تورکان خراسان "

این ۳نسل باخشی نمود کامل اصالت و فرهنگ ترک می باشند. ایکی تئللی ٬پالتار٬ پاپاق و سؤزلری. یاشاسین منیم خالقیم

آیا تاکنون به این موضوع که در تاریخ موسیقی هنری اعم از مقامی و غیره در داخل کشور و سطح بین الملل " سه نسل بخشی " در یک برهه زمانی در مراسم واحدی برنامه موسیقی هنری اجرا کرده باشند به ذهنتان خطور کرده است؟

می توان اجرای برنامه هنری استاد حاج قربان (پدر)، استاد علیرضا (فرزند) و هیبت الله (نوه) سلیمانی را در ماه اکتبر سال 2000 میلادی در فرانسه را در زمره اول اجرای هنری موسیقی مقامی ترکان خراسان را اولین اجرای هنری نادر " سه نسل " باهم قلمداد کرد

متن سخن گفتن نادر شاه افشار به زبان مادریش ترکی :

در زمان افشاریه موقعیت زبان ترکی با توجه به کتیبه عظیمی که بوسیله نادر شاه و به زبان ترکی در خراسان و در کلات نادری نوشته شده و هم اکنون نیز موجود است، کاملا نمایان است. نادر شاه به ترکی سخن می گفت و از دیپلمات ها و فرستادگان کشورهای خارجی چون پادشاه هند و جائلیق ارمنستان به زبان ترکی استقبال می کرد. « آنروز که خلیفه ارامنه به حضور نادر شاه بار یافت نادر فرمودش : خوش گلیبسن خلیفه، یاخچی سن، چاق سن، یولدا آزار چکیبسن "، یعنی : خوش آمدی خلیفه، چطوری، خوب هستی، سلامتی، در راه زحمت زمستان را تحمل کردی....

جوْجوْ خان (چوْو خان )

چوْو خان (Çov xan) / جوْجوْ خان (Coco xan) ؛ بیر سیاسی موباریز اولاراق؛ خوراسانین درگز ولایتینده قاجار سلطنتینی نین سون ایللرینده یئرلی خانلارین علئیه ینه قیام ائتمیش و حاکیمی درگزده‌ن قوْوموشدی. سوْنرا روُسلار، محمدعلی ‌شاهدان حیمایه اوٍچون نامردجه‌سینه اؤلدورولموشدور. اوْنون شأنینده یارانان یئرلمه لر ایندی ده خوراساندا دیللر ازبریدیر. باخشی لار تویلاردا و بایراملاردا "دوتار" ایله جوْجوْخان یئرلمه سئ نی اوْخویارلار.

جمله ای سنگیـن از امیر تیمور : گاهی انقد به ترکی الاصل بودن کشور ایران اطمینان حاصل می کنم که از توهین به فارس ها کراهت دارم چون یقین دارم اینا همه ترکن و مانقوردهایی که اصل و نسب خود را از یاد برده اند.

توُمار آنا (Tumar Ana) / توُماریس آنا / توُمروُس آنا ؛ آلپ ارتوْنقا توران (خوراسان) اؤلکه‌ سینین خاقانی‌‌نین حیات یوْلداشی‌‌دیر کی اوْنون اؤلوموندن سوْنرا اؤلکه‌نین حؤکومرانلیغین اله آلیر.

معنای واژه بخشی : واژه بخشی یا باخشی ( Bagşy) کلمه ای ترکی از ریشه باغیش " باغیشی " است، بمعنای کسی که بخششی از طرف کسی دارد. اعتقاد مردم براین است که از طرف خداوند فضائلی بر ایشانرسیده است. 

بَخشی در ترکی و ترکمنی، لقبی است که به برخی از نوازندگان دو تار در شمال خراسان و ترکمن‌ صحرا داده می‌شود. بخشی‌ها نوازندگان دوتار، آوازخوان، داستانگو، سراینده و سازندهٔ ساز (دوتار) هستند. اصلی‌ترین مراکز بخشی‌ها بجنورد، شیروان، درگز و قوچان است.

 بخشی‌ها روایت گران فرهنگ شفاهی این منطقه از ایران هستند و از احترام و جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. بخشی ها به بداهه‌ نوازی و بداهه‌ گویی معروف بوده‌اند و توانایی نوازندگی و خوانندگی در مدت زمان طولانی را دارند. از قدیم بخشی‌ها معمولاً در مجلس‌های عروسی و شادی‌ها به هنرمندی می‌پرداختند.

ایل و تبار نادر شاه افشار

نویسنده : سعید آسمانی ( سهلان )

این مطلب توسط هوشنگ آروین بررسی شده است

افشارها از جمله ایلات اوغوز هستند که بیشترین نقش را در صحنه سیاست بازی کرده‌اند و در تشکیل امپراتوری صفوی و دولت ‌های افشاریه و قاجاریه نیروی تاثیرگذار بسیار مهمی بوده‌اند. گرچه قبل از صفویه در خوزستان و بعدها در کوه‌ کیلویه، فارس و کرمان نیز موفق به تشکیل حکومت‌ های محلی شده بودند. از ایلات ترک اوغوز، افشارها و شاهسون‌ها بیشترین پراکندگی را در جغرافیای ایران دارند. آنها را در هر گوشه از ایران می‌توان سراغ گرفت.

مانکن یک سرباز قیزیلباش صفوی، به‌نمایش‌درآمده در مجموعه سعدآباد

قیزیلباش : لغت قیزیلباش از دو حرف ترکی قیزیل به معنی « زرین و سرخ » و باش به معنی « سر » تشکیل یافته‌است. وجه تسمیه آن مربوط می‌شود به کلاه سرخی که پیروان این طریقت به سر داشتند و توسط شیخ حیدر - پدر شاه اسماعیل اول - برای صوفیان مرید ابداع شده بود.

" تؤرک دیلینی اؤیره نین، چونکو اونلارین حاکمیتی چوخ اوزون سؤره جکدیر." پیامبر اکرم(ص)

خوراسان تورک‌لری‌نین ائل‌لری : 

خوراسان تورک‌لرین ایکی بویوک یئره بولمک اولار : یئرلی تورک‌لر کی قوچانلی، درگزلی، بوجنوردلی، شیروانلی و..... تورک‌لری آدی‌لا تانینیرلار و نئچه عصردیر کی بورالاردا یاشاییرلار.

خوراسان تورک‌لری‌نین تشکیلینده بو ائل‌لرین بؤیوک رولو اولموشدور : گرایلی، تئمورتاش، جیغاتای، جلاییر، قارشی قوزئی، افشار، بایات، اوستاجلو، اجیرلی، کنگرلی، قاراگؤزلو و قرائی و ساییره.

افشارلار خوراسانین دره گز بؤلگه سینده، بایات و بگ دیلی و شاه سئونلر بام صفی آباد بؤلگه سینده یئرله شیبلر و بو بؤلگه لرین ده چوخو قارااؤیلو دیلار.

بغایئرلی، قارشی قیزی، تیمورلو و ...دا قارا اؤیلو لرین آلت کروپلاریدیلار.

قاجارلاردا کؤکن خوراسان تورکو و بوگونکو گرگان بؤلگه سیندن خوراسان و آزربایجان تورکلر آراسیندا ائرییبدیلر.

ملکه گوهر شاد بیگم ۷۸۰ – ۹ رمضان ۸۶۱ ه‍.ق) معروف به گوهرشاد آغا از اشراف زنان ترکان خراسان و از نامداران و سیاستمداران دوره تیموریان است. او زنی بسیار نیکوکار، ثروتمند، ادب دوست، هنرپرور، باوقار، خردمند، با احتیاط و با سیاست بود.

گوهر شاد خاتون همسر سلطان شاهرخ تیموری بود که پس از پدرش امیر تیمور، به مدت ۴۳ سال بر مناطق وسیعی از ایران و افغانستان حکمرانی کرد و توسط او در سال ۱۴۰۵ م پایتخت تیموریان از سمرقند به هرات منتقل شد.

خوراسان تورکچه سینده چالیشمالار

یازار : پروفسور دوکتور سلطان تولو 

چئورن : اسماعیل سالاریان  

خوراسان تورکچه سینده چالیشمالار ایلک دفعه ده پروفسور دورفر باشچی لیغیندا 1969 جو ایلده بیر آراشدیرما گزیسی باشلادی، بونو 1973 جو ایلده یئنی بیر آراشدیرما گزیسی تعقیب ائتدی. بو سفرلرین نتیجه سیتده، ضبط کاست لری توپلامالار اساسیندا، ایلکین، دورفرین خوراسان تورکچه سی آدلی مقاله سی یاینلاندی. بوندان سونرا، ف.بوزقورد، فازسی و سایر، سلطان تولونون خوراسان تورکچه سی نین آغیزلاری اوستونده دوکتور پایان نامه سی یایلدی. 1972 جی ایلده گئدن آراشدیرما گزیسی نده بیر چوخ فولکلوریک ماتریال توپلاندی. بونلار آراسیندا کلات، اسفراین اصلی کرم حکایه سی توپلاندی. ان ماراقلی و اوزون حکایه لردن بیری ده قوچاندان توپلانان شاه اسماعیل متنی دیر.