بیر تاپماجا گریوان دن : چیستانی از گریوان
راوی : بهرام گریوانی
نویسنده : اسماعیل سالاریان
تاریخ :25/12/1395
محل : روستای گریوان
او نمه دی کی : اکرم میجی، گئورر نوخود، شل پی چنار، بَری آرمود.
ترجمه فارسی : آن چیست که بذرش مانند عدس است وقتی می کاری مانند نخود می روید و زمانی که بزرگ می شود برگهایش همانند برگهای چنار است و میوه اش به شکل گلابی.
دوستانی که پاسخ این چیستان را درست بدهند یک کارت صدآفرین داده می شود.

لباس و پوشش سنتی ترکان گریوان – بجنورد  :

در روستای گریوان واقع درحومه بجنورد تا دهه چهل (1340 – جی گونش ایلی)، زنان و دختران برای پوشش خود از لباس های الوان و رنگارنگ استفاده می کردند.

تومان (تومبان) : " تومان (تومبان) " که در زبان محاوره به آن تممان می گفتند نوعی دامن چین دار که طول و عرض آن بستگی به جثه زنان و دختران داشت دوخته می شد و با کش یا بندی بنام " تومان باغی (تومبان باغی) " بالای آنرا جمع می کردند که به صورت چین چین و دارای چاک می شد و لبه های آنرا از پارچه های الوان می دوختند.

کؤینک، چارقد، آلاچارشاب:  پیراهن که " کؤینک " یا "‍ کوئینک " نامیده می شد و کؤینک که در زبان محاوره روستای گریوان به آن کئنه ئ می گفتند. پیراهنی که یقه و لبه های آنرا با نوار زینت می دادند، طوری که برجستگی بدن مشخص نمی شد.

لباس کرمانجی یا لباس ترکی؟؟

از گذشته تا امروز در میان اقوام ایغور (تورک) و مغول نشان های قرمز (قیرمیز تامغا) و  لباس قرمز (قیرمیز قافتا :کوینک : پالتار) به عنوان سمبول فرهنگ و نژاد رواج دارد و هنوز هم در میان بیشتر اقوام ترک تبار همچون ترکمن- قرقیز- قزاق- ایغور- آذربایجانی و افشار و گرایلی در خراسان و گلستان وجود دارد و در روز مره مورد استفاده قرار می گیرد.

در میان ترک ها این لباس با نام "لباس جوانی" و یا "جوان کننده" به صورت ساده  "لباسی که انسان را با طراوت و جوان می کند" مورد استفاده قرار م می گیرد. این لباس قرمز یا همان " آل قافتا " یا قیرمیز قافتا : قیرمیز کوینک" در عروسی ها و  مخصوصا در شب های عروسی به تن داماد می پوشانند.

بر اساس داستان های باقیمانده از دده قوروقود ای نلباس قرمز در میان اوغوز ها رواج بیشتری دارد، همچون لباس های قرمز امروزی در بین تورکمن ها، آذربایجانی ها، قره چایی ها، داغستانی ها و ترک های خراسانی (گرایلی و افشار ها ) سمبل یا نشان عروس ها نیز "یامشماق" یا "آل یاشماق : قیرمیز یاشماق" می باشد که هنوز هم در میان ترک های گرایلی و افشار و ترکمن ها رواج دارد.

در داستان آفرینش (یارادیلیش داستانی) در میان ترکان قدیم " آق بانو " زنی است که الهام بخش خدا در آفرینش کاینات و انسان بوده است.

زن اول اوغوز خان از نوری آبی رنگ و با شکافتن تاریکی از آسمان فرود آمد؛ زن دوم او نیز از درون یک درخت زاده شد و هر دوی این زنان موجوداتی فوق بشری بودند.

در میان ترکان یاقوت (یاکوتسک)، "آق اوْغلان " توسط زنی نورانی  که از درون درخت بیرون آمده بود، شیر داده شد.

در سنگ نبشته بیلگه خاقان نیز از خطاب " شما خاتونْ مادرم ، مادر بزرگ هایم، خواهرانم، خاله و عمه هایم ، شهبانو و شاهزادگانم .... " استفاده شده است.

دورنانیوز– سرویس تاریخی و فرهنگی :انسان از ابتدای آفرینش دوستدار نظم و هماهنگی بوده است.این نظم و هماهنگی تا حدی پیش رفته که حتی اصوات هم تابع نظم شده و آهنگ ها را به وجود آورده است. طبیعت و سرشت آدمی همواره از شنیدن موسیقی و ریتم زیبا به وجد آمده، مشعوف می شود و در این میان، حتی لالایی های مادرانه نیز حکایت از این موضوع دارند.

 

نوخودفالی آچماق : فال نخود باز کردن. منظور چیزی را لفت دادن، در انجام کاری دودل بودن.

یکی از انواع تفال یا فال گرفتن که معمولاً افراد مُسن حالا یا توسط مردان و یا زنان گرفته می شود. علاوه بر انواع آن ها توسط تسبیح فال با نخود است که بسیار به واقعیت نزدیک می باشد.

داستان ساری گلین و ماجرای شیخ صنعان

ساری گلینداستان دختر قبچاق مسیحی است که بنا بر یافته های دکتر فخر الدین کیزیر اوغلوProfessorFəxrəddin Kirzıoğlu به وجود آمدناثر تاریخی ساری گلین را در آستانه قرن 20 چنین تصویر میکند

شیخ صنعان از شاگردان عبداقادیر گیلانی برای ترویج اسلام وارد شهر پنک که در قسمت بالای رودخانه پنک قرار داشت میشود و عاشق دختر قبپاق ملک شاه شهر میشود ، پس از کلی دعا و عشق، دختر قبچاق را عاشق خود کرده و مسلمان میکند

اما با مخالفتشاه قبچاق روبرو شده و با 40 مرید خود و دختر مو طلایی به کوه های الله اکبر پناه میبرند و در آنجا توسطسربازان حاکم کشته میشوند ، از این رو این داستان تبدیل به افسانه میشود

 

تیر چاووش : تیر چاووش یا چاوش به ترکی (Çavuş oku) یک نوع تیر هست که به تیر صوت زن نیز مشهور است، این نوع تیر به علت وجود حفره هایی در نوک تیر هنگام پرتاب از خود صدای صوت ایجاد می کند همچنین دارای سرعت بیشتری است، اولین بار این تیر توسط مودو چانیو = مته خان، که از پادشاهان شیونگ نو = هون های آسیایی بود ساخته شده و استفاده گردید، او از این این تیرها به منظور آموزش نیروهای خود استفاده می کرد، یعنی تیر را پرتاب می کرد و از سربازان خود می خواست تا به سمت هدف خواسته شده تیر پرتاب کنند.

اشاره : گرگ از دیرباز در فرهنگ ترک و آذربایجان نماد تسلیم ناپذیری، قدرت و نامیرایی بوده است. در رمان «رازهای سرزمین من» نوشته دکتر رضا براهنی، گرگ اجنبی کش سبلان به عنوان منجی مردم وارد صحنه می شود. این رمان حکایت تاریخ آذربایجان است از زمان پیروزی فرقه دمکرات تا پیروزی انقلاب اسلامی. بخش های کوتاهی از این رمان را باهم می خوانیم :

 

آذربایجانین شیفاهی ادبیات و فولکلورو؛ صفر آیی نین آخیر چرشنبه سینده مینجیق سالما دبی  

آذربایجان تورک موسلمان خالقینین ایناجلاریندان اولان بایاتی و یا خود مینجیق فالی خالق روایتلرینده بئله نقل اولور کی: خانیم فاطمه زهرا (س) بو آیدا چوخ آغیر گونلر کئچیرمیش بئله بویورموش کی هر کیم بو آیین آخیرین منه خبر وئرسه اونا موشتولوق وئررم. اونا گؤره ده آذربایجان تورک ائللری  بو آیی نحس بیر آی بیلیرلر و حتی بیر شئی دوشوب سینان زامان بونا اینانیرلار کی تانری اوچونجو بلانی ده اوزاق ائله دی…

مستندی کوتاه از نحوه دستپخت محلی و بومی آذربایجان از جمله غذاهای مشترک مردمان جمهوری آذربایجان و خطه آذربایجان در ایران میتوان کبابهای محلی و پیتی و باقلوا و انواع دلمه و کوکو و آش نیز اشاره داشت.

آدرس دانلود ویدئو : اینجا

آدرس تصاویر : اینجا

قالی کلمه اصیل تورکی :

ریشه کلمه قالی از قالین Qalın تورکی و مطابق با معنی ای که در سنگ نوشته های اورخون نیز به کار رفته به معنی ضخیم، مقاوم، پایدار، قوی، انبوه و متعدد است. بنا به این نگرش قالی به سبب ضخامت و سنگینی در جای خود باقیمانده، جمع نمی شود و نسبت به جیجیم (جاجیم) و کیلیم (گلیم) که براحتی جمع می شود از پایداری بهتری برخوردار است.

آثار تقدس درخت در قالی های ترکی  

نوشته : گالینا سرکینا

یازدهمین کنگره هنرهای ترک –اوتریخت،هلند .اوت 1999

مترجم :دکتر رحمت قاضیانی

حاضیرلایان : سهند اوغلو 

قایناق کیتاب : بجنورددان فلکلور دئرمه لری

یازاری : دکتر سلطان تولو

بجنورددان فلکولور دئرمه لرینن بیر یئر شئعر  

1 - ایکئ قوز-و - ایکئ قوز، بیرئ جیران بیرئ بوز 

۲-میندیم جئران بوینئنه،دیشدیم عراق یولئنه 

۳-عراق یولئ پیوسته،گئزلری خومار بسته، 

۴-چرخینئ ِبئ چالیم، خومارئ بئ ییتیشیم

۵-خومار بئ ینگ ایشی با، پئرپئردن قوشئ با