تـورکـان گـم شـده

     نوشتۀ : علی زاده چُوک شاری

    راجع به تورکان کهن نمی توان به تاریخ افغانستان و ایران اکتفا کرد. نام، حضور و تاریخ این تبار بزرگ بشری دیرینه سال را می توان در لابلای تاریخ آسیای غربی، آسیای میانه و سرزمین هایی که در میانه ای این دو قطب اخذ موقعیت نموده اند جستجو نمود و از اقوام پارینه سال که دارای زبان التصاقی بوده اند و نخستین تمدن را در یک نقطه خاصی از کره زمین در یک برهۀ از زمان تاسیس نموده اند خبر گرفت. مقتضی می دانیم در این ارتباط با این موضوع سراغ بانیان کهن ترین مدنیت تاریخ را گرفته از اقوام سومئر و ایلام سخنی هر چند کوتاه به میان آریم:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِیمِ

قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ

دئ : اوْ تانری ، بیردیر

اللَّهُ الصَّمَدُ

لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ

وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوًا أَحَدٌ

کیچگینه قیز ماشاالله

توی یا گلیم ایشاالله

کیچگینه قیز یامان یوروبدی

ممه لری ده یاخشی توروبدی 

کیچگینه قیز ماشاالله  

توی یا گلیم ایشاالله
 
کجکلرینی سندیریب دی 

شو قیز منی یاندیریبدی 

کیچگینه قیز ماشاالله

  دیل مساله سی قورآندا

    یازار : استاد بهرام اسدی

  دیل مسأله‏ سی هر انسانین و هر قوومون بیرینجی حق‏لریندن ساییلیر. انسانی حیواندان آییران باشلیجا بیر عامل ایسه همین دیل‏دیر. اسلامی ایناملاردا قورآن تانری تعالانین سؤزودور و اونون بشره یازدیغی برنامه‏ سی‏دیر و بشره گرک اولان هر بیر مطلب اوندا واردیر

    { و عنده مفاتح الغیب لایعلمها الا هو یعلم ما فی‏البر و البحر و ما تسقط من ورقة الا یعلمها و لا حبة فی ظلمات الارض و لارطب و لایابس الا فی کتاب مبین = و گیزلی‏لرین آچاری اونون (تانرینین )

کتیبه ترکی حرم امام علی (ع) در نجف اشرف سروده شده به سفارش نادر شاه

ایوان نجف یکی از شاهکارهای هنر معماری اسلامی به دستور صدام ملعون و به علت کینه و نفرت او از ایرانیان دستور داده بود تا تمام ابیات ترکی و فارسی ایوان نجف از محل ایوان خارج و به جای آن خشت های طلا نصب گردد. تقریبا دو سالی می شود که به دستور حضرت آیت الله سیستانی کار تعمیر و جایگزینی اشعار شروع و کار آن به ستاد بازسازی عتبات استان خوزستان واگذار شد.

در تصویر زیر که تصویر قبل از بازسازی ایوان محل اشعار ترکی و فارسی را مشخص شده است و در ادامه می توانید اشعار ترکی ایوان را هم مطالعه کنید.

در تصویر بالا از فلش قرمز رنگ سمت راست تا فلش قرمز رنگ سمت چپ کتیبه ای افقی مشهود است، که پس از بازسازی کتیبه ای مزین به اشعار ترکی نصب گردیده است.

    دوققوزونجو گونون دوعاسی

    اللهمّ اجْعَلْ لی فیهِ نصیباً من رَحْمَتِکَ الواسِعَةِ واهْدِنی فیهِ لِبراهِینِکَ السّاطِعَةِ و خُذْ بناصیتی الی مَرْضاتِکَ الجامِعَةِ بِمَحَبّتِکَ یا أمَلَ المُشْتاقین.

    آللاهیم! بو گون گئنیش رحمتیندن منه پای وئر، و پارلاق بورهانلارینلا بیله‌مه یول گؤستر، منی آلیب دا ان قاپساملی موتلولوغونا گؤتور، محبتی‌نین حاققینا ای ماراقلیلارین آرزوسو.

ماهر زین خواننده مسلمان تورکی می خواند

ماهر زین خواننده مسلمان اهل لبنان با ملیت سوئدی تورکی می خواند

ماهر زین به دلیل متولد شدن در کشوری که از هر دین و مذهب اقلیتی دارد، موسیقی های همه پسندی دارد

وی مسلمان-سنی مذهب است. اما تا به حال به سنی بودن خود تاکیدی نداشته و تنها هدف وی اسلام ناب محمدی است و از مذهب گرایی به دور است.

این خواننده عرب تبار  نیمی از موسیقی های خود را به زبان تورکی منتشر می کند و همیشه برای هر آهنگ خود یک ورژن تورکی نیز می خواند

حاجى بکتاش، فیلسوفی از ترکان خراسان

«محمد رضوی» معروف به حاجى بکتاش ولى نیشابورى، فیلسوف، ولى و انسان‌ گراى بزرگ از ترکان خراسان است که تقریبا در سال های 1209-1271 در آناتولی (ترکیه‌ی کنونی) زندگی می کرده است. وی از نخستین مشوقان و اشاعه دهندگان زبان و ادبیات ترکی در آسیای صغیر است. تقریبا در سال های 1209- 1271 در آناتولی (ترکیه‌ی کنونی) زندگی می کرده است.

مسد سوره‌سی

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِیمِ

باغیشلایان و رحیم تانری‌نین آدیلا

تَبَّتْ یَدَا أَبِی لَهَبٍ وَتَبَّ

ابولهبین ایکی الی قوروسون , قورودو دا !

مَا أَغْنَىٰ عَنْهُ مَالُهُ وَمَا کَسَبَ

مالی و قازاندیق‌لاری اؤزونه بیر یارار ساغلامادی

سَیَصْلَىٰ نَارًا ذَاتَ لَهَبٍ

اوْ، الوْولانان اوْدا گیرجک‌دیر

جلوه رمضان در مساجد ازبکستان : مسلمانان تورک ازبکستان در ماه مبارک رمضان اعتقاد خاصی به حضور در مساجد دارند و با شور و اشتیاق خاصی به طاعت خداوندی در این ماه می‌پردازند.

مردم ازبکستان نیز همچون سایر مسلمانان آسیای مرکزی در مبارک رمضان حال‌ و هوای خاصی پیدا می‌کنند.  شرکت گسترده در نمازهای جماعت مساجد از جمله مهمترین برنامه‌های این ایام در ازبکستان می‌باشد.

    سککیزینجی گونون دوعاسی

    اللهمّ ارْزُقنی فیهِ رحْمَةَ الأیتامِ وإطْعامِ الطّعامِ وإفْشاءِ السّلامِ وصُحْبَةِ الکِرامِ بِطَوْلِکَ یا ملجأ الآمِلین

 

    آللاهیم! بو گون اؤکسوزلره (یتیم‌لره) مرحمت ائتمه‌گی، و یئمک یئدیرمه‌گی و آچیق آیدین سلام وئرمه‌گی و ده‌یرلی اینسانلارلا اوتوروب دورماغی منه پای وئر! الی آچیقلیغینین حاققینا ای آرزولایانلارین سیغیناغی.

بیر آیری اوروجلوق یئتیشیب و آللاهین قوناقلیق آییندا ایلاهی رحمت سوفره‌سی آچیلیب. بیزه بیر آیری فورصت وئرلیب کی بیر آیری فضیلتله دولو آیدا بیر آیری جور اولاق و آیری جور گؤره ک. الیمیزده یئنی بیر فورصتیمیز وار کی نفسیمیزله موباریزه ائدیب ایلین قالان گونلرینی اونون دئدیگی کیمی اولاق.

  

واژه‌های ترکی معمول در فارسی کنونی

‌قاشق یا قاشیق : از ریشه کلمه قاشیماخ به معنی خاراندن

قاب یا قاب : به معنی ظرف مانند قاب عکس یعنی ظرف عکس

بشقاب یا بوشقاب : که از دو کلمه بش + قاب تشکیل شده به معنی ظرف خالی

سورتمه : از ریشه سورمک sürmək است و کلمه سوروتماخ کلا کلمه ای است محلی و در لغت نامه معادل آن Sürüşdürmək سوروشدورمک وارد شده.

سورچی یا سوروچی : به معنی راننده از ریشه کلمه سوریتداماخ

چکمه : از ریشه کلمه چکمک به معنی کشیدن (به پا کشیدن یا پوشیدن)

‫‏یایلاق و ‏قیشلاق (یایلاخ قیشلاخ) : برگرفته از کلمه یای (تابستان) و قیش (زمستان)

یامان داغی و .....
همه نام ها به زبان اصیل و شیرین تورکی خراسانی می باشد. چرا؟ چون مردم اصلی و بومی از آغاز تورک ها بوده اند و تمام مناطق و کوه ها و دره ها و تپه ها و دشت ها و .... به تورکی نام گذاری کرده اند.

نویسنده : بهمن رنجبران  

ایل قشقایی یکی از ایلات مهم ترک زبان ایران است، قشقائی ها از نسل ترکانی ها هستند که 3000 سال قبل از میلاد مسیح تاریخ و فرهنگشان در شهر سومئری به ثبت رسیده است . با توجه به شواهد تاریخی ترکها ساکنان اصلی آسیای مرکزی بوده اند و تمدنهای اولیه را بنا گذاشته اند و بسیاری از واژه های زبانهای امروزی ریشه ترکی دارد، مرکز اصلی این ایل فارس است.

ادامه این مقاله تحقیقی و تاریخی را در وبلاگ یلاکفای ما " زبان و ادبیات ترکان خراسان " مطالعه فرمایید : اینجا