خانیم و خاتین، قادین، و آرواد

اشاره : کلمات خانیم و خاتین، قادین، و آرواد، در زبان ترکی بمعنای :  زن، بانو، همسر (زن) می باشند. در مورد ریشه کلمه آرواد چند نظریه مطرح است :

1- از کلمه " اوراقوت " در ترکی قدیم به معنی زن. (احتمالا بعنوان پیوند دهنده نسل ها) این ریشه در کلمه ی قزاقی اورپاق، بمعنای نسل نیز بکار رفته است.

2- آر = ار (مرد) + پات (نقیض و مقابل ) = نقیض مرد.

3- از طرفی در زبان غنی تورکی نه به جنس زن، بلکه به زن شوهر دار " آرواد " می گویند. بعبارتی وقتی می خواهند بگویند فلان زن شوهر دار است می گویند: " اری واردیر " یا " آرواددیر".

4- "آرواد – آروات " یعنی چه؟، براستی کلمه ی (آرواد ) از کلمه ی عربی (عورت ) گرفته شده ؟؟

  

واژه‌های ترکی معمول در فارسی کنونی

‌قاشق یا قاشیق : از ریشه کلمه قاشیماخ به معنی خاراندن

قاب یا قاب : به معنی ظرف مانند قاب عکس یعنی ظرف عکس

بشقاب یا بوشقاب : که از دو کلمه بش + قاب تشکیل شده به معنی ظرف خالی

سورتمه : از ریشه سورمک sürmək است و کلمه سوروتماخ کلا کلمه ای است محلی و در لغت نامه معادل آن Sürüşdürmək سوروشدورمک وارد شده.

سورچی یا سوروچی : به معنی راننده از ریشه کلمه سوریتداماخ

چکمه : از ریشه کلمه چکمک به معنی کشیدن (به پا کشیدن یا پوشیدن)

‫‏یایلاق و ‏قیشلاق (یایلاخ قیشلاخ) : برگرفته از کلمه یای (تابستان) و قیش (زمستان)

سخنی در باره معنی کلمه آزربایجان

در سرزمین آزربایجان از قدیم بعلت جاری شدن نفت و قیر در سطح زمین در بعضی از مناطق ان (باکو) و اتش گیری انها مثلا در زمان وقوع رعد و برق و غیره باعث ایجاد چشمه های نفتی شعله ور در انجا ها میشد همچنین به خاطر باورهای مذهبی ترکان قدیم ( شامانیسم) که اتش را وسیله پاکی و مورد احترام می دانستند ( بر عکس هندو ایرانی ها که اتش را می پرستیدند) اتش جایگاه ویژه ای در آزربایجان داشته است ولی نام این سرزمین هیچ ربطی به کلمه فارسی آذر به معنی اتش ندارد.

مقایسه هم خانوادگی اشتقاقی واژگان ترکی و فارسی

در زبان ترکی می توان بسیاری از کلمات هم ریشه و هم خانواده را کشف کرد که به لحاظ محتوایی به هم وابسته و مکمل همدیگر هستند. در زبان فارسی علی رغم ترکی و بعضا عربی چنین ریشه ای و ساخت اشتقاقی در لغات باستانی طبیعی و اجزا بدن و . . . . . . دیده نمی شود. حال آنکه خیلی از این کلمات معادل فارسی ندارند. مثال :

فارسی = خورشید ، یکروزه ، روزانه ، روزنامه ، حشره یک روزه ، نیم روز ، نیمه آفتابی ، جنوب ، روز ، آفتاب

تورکی = گون ، گونلوک ، گونده لیک ، گونده جه ، گون اورتا ، گوناز ، گونئی ، گوندوز ، گونش

 

توی سؤزجوک لری ( لغات مربوط به  عروسی )

 آداخلی =نامزد

آداخ =نامزدی

آداخلانماق = نشان کردن

آیاق آشما = پاگشایی

گلین = عروس ( عروس کلمه عربی است و معادل فارسی احتمالا ندارد )

مشخصات و ریشه ترکی برخی کلمات فارسی

 حسن اومود اوغلو

ـ کلمات فارسی که با پسوند «آق»، «آغ»، «آک»، «اوْک» ختم می­شوند. مثال: اتاق، سراغ، الک، یدک، چابک و سایر...

2 ـ کلمات فارسی که با پسوند «مَه // مِه» ختم می­ شوند. مثال: دکمه // تکمه (دوگمه // دوکمه) ،(تؤکمه // توْکمه)، قیمه (قیمَه // قیمِه)، سرمه (سوْرمه // سوْرمِه)، چکمه، دلمه، چاتمه، قاتمه، چنباتمه و ... (با استثناء کلمات عرب دخیل در فارسی).

3ـ کلمات فارسی که با پسوند «اوق»، «اوْق»، «ایق»، «اوْک» ختم می­ شوند. مثال: قرق، اَغروق، ایلیق، بلوک، چابک // چابوک و...

«مزار کاشغرى در کاشغر چین»

 پدر لغت نویسى ترکى نه قرن پیش عرض حال کرد که :

یازما : ساتیم یاغمور

یانیلماز بیلگه : یانکو

یعنی" تنها تیرى که هرگز گم نمى شود باران است ، و تنها محققى که هرگز اشتباه نمی کند پژواک است."

سوال : ایا در تورکی کلمه ای برای لغت اقتصاد وجود دارد؟( ترکشناسی)

پاسخ :  اقتصاد معادل اویکونومیا (=اکونومی) یونانی در اصل عربی به معنی صرفه جویی است که معادل آن در زبان ترکی توتوم است.

اقتصاد در معنی یونانی اش تدبیر منزل و ادارۀ خانه است. توتوم هم در زبان ترکی این معنی را دارد و علاوه بر آن گئچینمه (و گئچینیم مشتق از آن) هم در ترکی وجود دارد. تصور می کنم لفظی مثل گئچینیش هم می تواند به عنوان معادل اقتصاد مورد استفاده باشد. (محمد اردم)

درگز: کلمه ای ترکی به معنی داس و قداره چمن زنی. از ریشه درمه‌ک (ترمه‌ک، تئرمه‌ک، دیرمه‌ک، تیرمه‌ک) به معنی جمع کردن، گردهم آوردن است.

درگز همریشه با : دره (محل جمع شدن آب میان دو بلندی و یا کوه)،دریز (بسته غلات درو شده)، دره‌نه (سبد کوچک برای چیدن میوه)، دره‌نه‌ک (ظرف چیدن محصول)، درنه‌ک (مجمع و انجمن)، درگی (مجله و مجموعه)، ترگی (سفره)، درله‌مه‌ک (گردآوری)، درمه (گلچین)، درگه (دسته)، دره‌ک (ترگه‌ک ترکی قدیم به معنی بقچه) و درین (عمیق) و .....

گؤورتی سؤزلوگؤ

در حالت کلی به سبزیجات : گؤیرتی – گؤورتی (göyərti یا Gövərti) گفته می شود که یعنی روییدنی های سبز -

هندسه و ساییش بیلیم اصطلاح لاری

تورکجه‌میزی یالنیز ادب و دیل ساحه‌سینده یوخ باشقا ساحه‌لرده، اؤزللیکله بیلیمسل ساحه‌لرده ایشلتمه‌لی‌ییک. هندسه و حساب قونولاری لاپ اؤنملی و ایلک بیلیمسل ساحه‌لردن ساییلیر. یاخشی‌دیر گؤنده‌لیک ایشلریمیزده تورکجه هندسه و حساب ایصطلاح لارینی ایشله‌دیب و باشقالارینی‌دا اؤیره‌نیب، اؤیره‌دک و اونون آرتیق یاییلماسیندا چالیشاق

در این مقاله کوتاه بر آنیم تا یک نمونه از لغات ترکی را که در زبان های مختلف وارد شده را ذکر کنیم و توانمندی زبان ترکی بعنوان سومین زبان زنده و با قاعده دنیا و عاریه دادن کلمات متعدد به زبان های دیگر نشان دهیم

قاب : به معاتی زیر :

 1- جلد، محفظه، آنچه در اطراف چیزی قرار گیرد. 2- کفش، پای افزار، 3- قوزک پا 4- پوست، پوسته، رویه 5- کشک زانو 6- ظرف 

کلمه ترکی قاب : قاب به معنی ظرف، کلمه ای است که قدمت آن به پنج هزار و پانصد سال پیش و به دوره سومئریان می رسد و در زبان سومری، کلمه قاب و قاب قاجاق به کرات مورد استفاده قرار می گرفت، کلمه قاب در دیوان لغات الترک نوشته محمود کاشغری در هزار سال پیش و همچنین در فرهنگ لغت سنگلاخ نوشته شده در دوره نادر شاه آمده است .

کلمات ترکی در باره پول و مالیه
پول : آقچا :  Aqça
سکه : یارماق :  Yarmaq
اسکناس : چاو :  Çav
مالی : آقچال :  Aqçal
مالیه : آقچالی ایشلر :  Aqçalı İşlər
خزانه : آغی :  Ağı
خزانه داری : آغیچی :  Ağıçı

دان : هوا در آستانه روشن شدن است

گون : روز

گون ائرته : صبح

گون اورتا : نیمه روز، ظهر

ایکیندی : عصر

آخشام : هوا در آستانه تاریکی است

گئجه :  شب

گئجه یاریسی : نصف شب

اوباشدان : سحر

دان : هوا در آستانه روشن شدن است